III. USTALENIA STRATEGICZNE

1. WIZJA WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Województwo śląskie będzie:

• regionem o ugruntowanym, pozytywnym wizerunku, funkcjonującym w świadomości Europejczyków,
• regionem, w którym nowoczesna gospodarka, rozwój przedsiębiorczości, edukacji i kultury zapewniają utrzymanie pozycji jednego z kilku centrów rozwoju cywilizacyjnego Polski i Europy; obszarem stwarzającym szanse rozwojowe mieszkańcom, dającym poczucie bezpieczeństwa publicznego, socjalnego i zdrowotnego,
• regionem, którego mieszkańców cechuje otwartość, tolerancja, solidaryzm społeczny, przedsiębiorczość, wysokie kompetencje, zdolność adaptacyjna i kreacyjna, mobilność zawodowa, ugruntowana tożsamość kulturowa i wysoki stopień identyfikacji z macierzystym regionem,
• kreatywnym regionem innowacyjnym o dużej koncentracji aktywności w dziedzinie badawczo-rozwojowej, zaawansowanych technologii, tworzącym i absorbującym liczące się w skali międzynarodowej innowacje, dysponującym dużym potencjałem wysoko wykwalifikowanej kadry naukowo-badawczej, otwartym na współpracę z otoczeniem europejskim i światowym,
• regionem o dobrze rozwiniętym i dostępnym systemie szkolnictwa na wszystkich poziomach, zapewniającym wysoką jakość kształcenia i dostosowanym do potrzeb rynku pracy,
• regionem o efektywnym i innowacyjnym systemie kształcenia ustawicznego, zorientowanym na różne środowiska i zaspokajającym oczekiwania różnych grup wiekowych ludności oraz aktywnym systemie przekwalifikowań zawodowych zwiększającym mobilność zawodową,
• regionem rozwijającym nowe produkty przy wykorzystaniu dorobku innowacyjnego i wynalazczego regionu oraz zdolności do komercjalizacji technik i rozwiązań innowacyjnych,
• regionem o zdywersyfikowanej strukturze gospodarczej, wydatnie przyczyniającej się do wzrostu gospodarczego kraju, m.in. odgrywającym czołową rolę w jego systemie energetycznym dzięki swoim tradycyjnym przemysłom oraz posiadającym silny sektor MSP, charakteryzujący się licznymi powiązaniami z międzynarodowymi koncernami,
• regionem o rozbudowanej i zmodernizowanej infrastrukturze, włączonym w transeuropejskie systemy infrastrukturalne - zwłaszcza transportowo-logistyczne, energetyczne, komunikacyjne i informacyjne,
• regionem "czystym" we wszystkich składnikach środowiska naturalnego, zapewniającym zachowanie bioróżnorodności obszarów, stwarzającym warunki do zdrowego życia i realizującym zasady zrównoważonego rozwoju,
• regionem o dużych walorach przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych, a także turystyczno-rekreacyjnych, z różnorodną ofertą spędzania czasu wolnego,
• regionem otwartym na współpracę zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej, w tym w ramach euroregionów,
• regionem organizującym procesy rozwojowe i skuteczną współpracę społeczności lokalnych w dobrze zorganizowanych i ukształtowanych w wymiarze administracyjno-gospodarczym obszarach metropolitalnych.

2. PRIORYTETY ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Osiągnięcie wizji wymaga skoncentrowania działań prowadzonych w regionie na priorytetach, wynikających z konfrontacji wyników analizy strategicznej, na którą złożyły się relacje między wewnętrznymi słabymi i mocnymi stronami regionu oraz jego zewnętrznymi zagrożeniami i szansami, z aspiracjami zawartymi w wizji.

W ramach 3 pól strategicznych, dla których przeprowadzono analizę SWOT, zidentyfikowano po 2 priorytety dziedzinowe:

• w polu Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne wyznaczono:
  • priorytet: edukacja, kultura, mobilność i aktywizacja zasobów ludzkich,
  • priorytet: integracja społeczna, bezpieczeństwo i zdrowie,
• w polu Gospodarka, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania wyznaczono:
  • priorytet: restrukturyzacja i rozwój gospodarki,
  • priorytet: innowacje, technologie, działalność B+R,
• w polu Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko wyznaczono:
  • priorytet: ochrona i kształtowanie środowiska oraz przestrzeni,
  • priorytet: transport, komunikacja i informacja,

ponadto wyznaczono 2 priorytety horyzontalne powiązane z wszystkimi polami:

• priorytet: współpraca międzyregionalna i międzynarodowa, w tym transgraniczna,
• priorytet: współpraca wewnątrzregionalna.

PRIORYTET:
EDUKACJA, KULTURA, MOBILNOŚĆ I AKTYWIZACJA ZASOBÓW LUDZKICH

Województwo śląskie jest obszarem wielokulturowym o licznych powiązaniach kulturowych i cywilizacyjnych. Społeczność tego województwa cechuje historycznie ukształtowana otwartość wobec tradycji europejskiej, a także silne poczucie tożsamości lokalnej i regionalnej. Zróżnicowanie kulturowe województwa śląskiego stwarza możliwości do wzmacniania atrakcyjności regionu, zarówno dla mieszkańców, jak i dla przyjezdnych.

Przełamaniu stereotypowego wizerunku województwa i wzmocnieniu funkcji metropolitalnych ośrodków regionalnych powinny służyć inwestycje m.in. w sferze kultury i edukacji.

Szczególnej dbałości wymaga materialne bogactwo kulturowe województwa, które tworzą charakterystyczne dla regionu zabytki, takie jak: drewniane kościółki, zabytki związane z kulturą przemysłową, zabytki architektury mieszkalnej, kompozycje krajobrazowe, a także zabytki "architektura militaris" od warowni jurajskich po śląski obszar warowny. Podkreślić należy znaczenie i rolę Jasnej Góry jako jednego z najbardziej znanych na świecie ośrodków religijnych i pielgrzymkowych oraz Pomnika Historii Narodu. Wykorzystanie materialnego dziedzictwa wymaga podjęcia działań zapobiegających jego niszczeniu, nadawania nowych funkcji obiektom (np. zabytki techniki) oraz popularyzacji atrakcyjności zachowanych zabytków.

Wspierać należy wzrost aktywności środowisk twórczych, zarówno profesjonalnych, jak i amatorskich, przede wszystkim poprzez tworzenie warunków dla rozwoju działalności twórczej oraz promocję na terenie województwa, kraju i poza jego granicami. Należy dążyć do poszerzania oferty przedsięwzięć kulturalnych regionu. Oparciem i bazą dla tych działań są instytucje, ośrodki i organizacje kultury.

Podstawą rozwoju regionu jest kapitał ludzki. Konieczne zatem jest umiejętne promowanie zdolności do zatrudnienia i mobilności na rynku pracy oraz potrzeby stałego dokształcania, zwiększania kwalifikacji zawodowych i poziomu wykształcenia mieszkańców. Wspieranie zróżnicowania kierunków kształcenia, poprawa jakości i rozwój systemu edukacji na wszystkich poziomach zdecydują o pozycji konkurencyjnej regionu. Istotne jest zatem zarówno zapewnienie rozwoju odpowiedniej jakości bazy edukacyjnej, jak i wykwalifikowanej kadry, otwartej na realizację nowatorskich programów nauczania i wykorzystanie nowoczesnych metod i technik przekazywania wiedzy.

W regionie, w którym trwają procesy restrukturyzacyjne, ważną kwestią jest podnoszenie aktywności zawodowej oraz rozwój zdolności przystosowania się i przedsiębiorczości. Duże znaczenie ma stworzenie efektywnego systemu przekwalifikowań i reorientacji zawodowej. Wspierana winna także być forma przedsiębiorczości przez samozatrudnienie. Działania te przyczynią się do ograniczenia negatywnych skutków restrukturyzacji gospodarki oraz ułatwią tworzenie miejsc pracy na poziomie lokalnym.

PRIORYTET:
INTEGRACJA SPOŁECZNA, BEZPIECZEŃSTWO I ZDROWIE

Rozwój gospodarczy regionu musi być ściśle powiązany z polepszeniem jakości życia mieszkańców. Przyjazne warunki życia m.in. oznaczają powszechny i łatwy dostęp mieszkańców do opieki zdrowotnej, mieszkań, systemu pomocy społecznej oraz zapewnienie bezpieczeństwa zarówno socjalnego, jak i publicznego.

Wspieranie grup zagrożonych marginalizacją lub patologią społeczną, jak np. długotrwale bezrobotnych, ludzi starszych i bezdomnych, niepełnosprawnych czy opuszczających zakłady penitencjarne, pozwoli na ograniczenie tych niekorzystnych zjawisk. Dlatego też należy wzmacniać zarówno działania instytucjonalne, jak i tworzyć warunki do rozwoju oraz efektywnej działalności organizacji pozarządowych, realizujących cele społeczne. Istotną kwestią jest współdziałanie administracji publicznej, organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Realizacja tych działań pozwoli na wyrównywanie szans rozwoju zawodowego i poprawę sytuacji materialnej środowisk oraz grup zmarginalizowanych lub zagrożonych marginalizacją. Działania te będą miały wpływ na umacnianie solidarności i więzi międzyludzkich oraz przyczynią się do kształtowania postaw prorodzinnych, prospołecznych i budowania tożsamości regionalnej.

Niezbędne jest również podjęcie kroków mających na celu poprawę warunków mieszkaniowych. Do wzrostu liczby i jakości mieszkań na terenie województwa przyczyni się m.in. rewitalizacja zabudowy mieszkaniowej w centrach miast, tworzenie nowych dzielnic mieszkaniowych na obrzeżach miast i na terenach niezdegradowanych ekologicznie, dostępnych dla wszystkich grup społecznych.

Dla mieszkańców regionu bardzo ważne jest poczucie bezpieczeństwa i ładu publicznego, które z jednej strony wpływa na kształtowanie zachowań społecznych, a z drugiej poprawia wizerunek naszego regionu na zewnątrz. Problematyka bezpieczeństwa publicznego jest przez mieszkańców regionu stawiana na jednym z pierwszych miejsc w hierarchii potrzeb. Zadanie to powinno być w zasadniczej warstwie realizowane przez administrację rządową, dysponującą odpowiednimi instytucjami, finansami i strukturą organizacyjną. Kształtując rozwój regionalny, należy jednak uwzględnić możliwości wspierania tego procesu. Jednym z zadań, które powinno być realizowane w tym zakresie, jest wspieranie inicjatyw samorządowych i społeczności lokalnych w celu zapobiegania przestępczości i narkomanii szczególnie wśród nieletnich. Istotną sprawą będzie również wspomaganie rozwoju instytucji obywatelskich, współpracujących w tym obszarze z wyspecjalizowanymi instytucjami powołanymi do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Zapewnienie powszechności dostępu do profilaktyki i świadczeń zdrowotnych z zachowaniem równych praw co do zakresu i jakości opieki dla wszystkich osób uprawnionych będzie służyć poprawie bezpieczeństwa zdrowotnego. Wdrożenie i stała koordynacja działań z zakresu ratownictwa medycznego, wysoka jakość usług zdrowotnych oraz łatwy do nich dostęp pozwoli na zwiększenie bezpieczeństwa zdrowotnego i poprawę warunków życia w regionie.

Do poprawy stanu zdrowia mieszkańców regionu przyczyni się również powstanie w regionie ośrodków lecznictwa o europejskim standardzie oraz podwyższenie standardu ośrodków lecznictwa specjalistycznego - w szczególności kardiologicznego, onkologicznego, nerkozastępczego, okulistycznego, lecznictwa uzdrowiskowego i rehabilitacyjnego oraz ratownictwa medycznego.

Do poprawy stanu zdrowia mieszkańców przyczynić się powinna także promocja zdrowego, aktywnego trybu życia. Sport i rekreacja są ważnymi czynnikami prawidłowego rozwoju oraz poprawy stanu zdrowia ludzi w każdym wieku. Dlatego też należy dążyć do rozbudowy zaplecza i tworzenia atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu.

PRIORYTET:
RESTRUKTURYZACJA I ROZWÓJ GOSPODARKI

Działania restrukturyzacyjne prowadzone na szczeblu krajowym powinny być uzupełnione komplementarnymi działaniami regionu, skoncentrowanymi przede wszystkim na zmniejszaniu negatywnych skutków społecznych restrukturyzacji, a szczególnie trwałego bezrobocia i obniżania się mobilności zawodowej, przestrzennej i sektorowej pracowników związanych np. z górnictwem i hutnictwem. Warunkiem tworzenia nowych miejsc pracy w regionie jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw, dlatego też w proces restrukturyzacji sektorowej należy włączyć cały zbiór działań wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, tj. zróżnicowane pakiety usług specjalistycznych, w tym np.: finansowych, ubezpieczeniowych i konsultingowych.

Dużego znaczenia nabiera współpraca pomiędzy firmami sektora MSP, a także ich powiązanie z koncernami działającymi na rynku światowym. Pożądaną formą współpracy i tworzenia powiązań jest funkcjonowanie i rozwój klastrów.

Dywersyfikacja struktury gospodarczej regionu wymaga szybszego tempa inwestycji na rzecz usług i uruchamiania produkcji wyrobów o wysokim stopniu przetworzenia i myśli technologicznej. Dla zwiększenia konkurencyjności przemysłu konieczne jest stworzenie środowiska rozwoju przedsiębiorczości, które zapewni dobrą obsługę inwestorów, od poszukiwania lokalizacji po zakończenie procesu inwestycyjnego i nabór pracowników. Wymaga to także zmian w przedsiębiorstwach kooperujących z przedsiębiorstwami restrukturyzowanych sektorów posiadających niejednokrotnie wysoki potencjał technologiczny, który jednak dotychczas był w niskim stopniu wykorzystywany.

Istniejący potencjał gospodarczy może być wykorzystany w rozwoju dotychczasowych i kreowaniu nowych specjalności województwa, m.in. przetwórstwie przemysłowym, informatyce, automatyce, telekomunikacji, elektronice, farmacji, specjalistycznych usługach medycznych i rehabilitacyjnych, inżynierii materiałowej, biotechnologii i technologii ochrony środowiska.

Dla rozwoju gospodarczego regionu duże znaczenie posiada także integracja środowisk gospodarczych poprzez przynależność do samorządu gospodarczego czy też izb przemysłowo-handlowych odgrywających dużą rolę opiniotwórczą, organizacyjną, promocyjną, kooperacyjną i szkoleniową dla swoich członków we współpracy z administracją rządową i samorządową.

W gospodarce regionu coraz większego znaczenia nabiera sektor turystyki, w tym agroturystyka. Jednak osiągnięcie wysokiej atrakcyjności turystycznej jest uzależnione od modernizacji infrastruktury i wzbogacenia oferty turystycznej. Wymaga to także zwiększenia kwalifikacji zatrudnionych w tym sektorze osób. Wobec konieczności ograniczenia zatrudnienia w sektorze rolnictwa sektor turystyki stwarza alternatywne miejsca pracy dla znacznej części społeczeństwa zamieszkującego tereny wiejskie. O korzystaniu z oferty turystycznej zadecyduje przede wszystkim powszechność informacji o niej oraz umiejętność promocji regionu. Dlatego też konieczne jest zbudowanie systemu informacji turystycznej, szerokie promowanie walorów regionu wśród jego mieszkańców oraz w kraju i za granicą. Konieczne jest także integrowanie różnego rodzaju produktów i usług turystycznych, co pozwoli na lepsze spełnianie oczekiwań turystów.

PRIORYTET:
INNOWACJE, TECHNOLOGIE, DZIAŁALNOŚĆ B+R

Globalizacja gospodarki spowodowała zniesienie barier w światowym przepływie informacji, towarów, usług, technologii oraz kapitału i ludzi. W tym samym czasie, zamiast produkcji masowej, coraz częściej kładzie się nacisk na elastyczne systemy produkcji w ramach sieci kooperacyjnych. Kluczem do rozwoju jest zdolność do uczenia się i stawania się bardziej innowacyjnym.

Zmiany poziomu aktywności w sferze badań naukowych, rozwoju technologicznego oraz innowacji pozostaną ważnymi składowymi środowiska produkcyjnego, przyczyniając się do jego konkurencyjności. Środowiska naukowo-badawcze powinny współdziałać między sobą, jak i z firmami zarówno w skali krajowej i międzynarodowej, aby w ten sposób wspierać sektor biznesu.

Działania wspierające sferę badań naukowych, zmiany technologiczne i dyfuzja innowacji powinny koncentrować się na:

• promowaniu innowacji poprzez rozwój wyspecjalizowanych usług biznesowych, lepszym wykorzystaniu technologii informatycznych oraz rozwoju rynku kapitału podwyższonego ryzyka,
• kreowaniu potencjału ludzkiego przygotowanego do rozwoju i absorpcji nowych technologii,
• stworzeniu systemu edukacji, który powinien być skierowany na kształcenie i uczenie się przez całe życie,
• wprowadzaniu programów absorpcji nowych technologii dla małych i średnich firm,
• wprowadzaniu innowacyjnych audytów oraz szkoleń i projektów wspierających mobilność absolwentów, naukowców, inżynierów i menadżerów,
• uruchamianiu dostępności do sieci międzynarodowych, specjalizujących się w transferze technologii,
• stworzeniu systemu pomocy w zakresie uzyskiwania patentów na nowe rozwiązania techniczno-technologiczne,
• stworzeniu efektywnego systemu umożliwiającego wdrażanie i komercjalizację rozwiązań innowacyjnych.

Przedsiębiorstwa działające w województwie śląskim są bardzo zróżnicowane, jeśli chodzi o poziom innowacyjności, sposoby wdrażania działań innowacyjnych oraz nawiązywanie kontaktów z otoczeniem. Dlatego polityka wspierania innowacyjności powinna uwzględnić zestaw różnorodnych instrumentów, które mogą prowadzić do zwiększonej konkurencyjności firm, co pozwoli na wzmocnienie pozycji gospodarki województwa śląskiego wśród regionów Unii Europejskiej.

PRIORYTET:
OCHRONA I KSZTAŁTOWANIE ŚRODOWISKA ORAZ PRZESTRZENI

W województwie śląskim konieczna jest rozbudowa oraz unowocześnianie infrastruktury ochrony środowiska na całym jego obszarze. Jej wysoka jakość będzie przyczyniała się do wzrostu konkurencyjności regionu. Infrastruktura środowiskowa w zakresie gospodarki wodnej powinna zapewniać dostawę odpowiedniej ilości wody pitnej oraz zbieranie, oczyszczanie i zrzut ścieków. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na zintegrowane projekty wodne, które powinny brać pod uwagę zarówno jakość, jak i ilość wody w dorzeczach, wymaga to m.in. porozumień ponadregionalnych np. w zakresie ochrony rzek.

Budowa infrastruktury środowiskowej w zakresie gospodarki wodnej powinna łączyć w miarę możliwości retencję wód oraz gospodarcze i rekreacyjne jej wykorzystanie. Szczególną uwagę należy zwrócić na przebudowę systemu retencji wód powierzchniowych oraz ochronę terenów występowania zbiorników wód głębinowych. Rozbudowa obiektów infrastruktury hydrotechnicznej powoduje zwiększenie obecnie retencjonowanych wód powierzchniowych, co ma ogromne znaczenie dla poprawy warunków wodnych terenów, szczególnie tych, które charakteryzują się ubogimi warunkami wodnymi. Wspierane będą nietechniczne sposoby zwiększania retencji oraz procesów samooczyszczania wody w dolinach nieuregulowanych rzek i hamowane tendencje do wprowadzenia nowej zabudowy na terenach zalewowych dolin rzecznych. Obecność zbiorników wodnych przyczynia się do zmniejszenia zagrożenia przeciwpowodziowego poprzez spłaszczenie fali powodziowej. Należy przeprowadzić restytucję zbiorników małej retencji i tam, gdzie jest to możliwe, zbudować nowe, aby przywrócić równowagę stanu wód w glebie.

Warunkiem uzyskania i utrzymania wysokiej jakości wód powierzchniowych jest budowa systemów gromadzenia i oczyszczania ścieków, systemów dopasowanych do przestrzennej struktury zabudowy i układu hydrograficznego województwa. Istotnym czynnikiem wpływającym na stan wód jest także dostępność i jakość infrastruktury komunalnej.

Problem racjonalnego gospodarowania odpadami zdecydowanie wykracza poza obszar gminy czy powiatu, dlatego też działania te muszą być koordynowane na szczeblu regionalnym, a dla odpadów niebezpiecznych nawet na szczeblu ponadregionalnym. Skuteczna gospodarka odpadami ma duże znaczenie dla poprawy atrakcyjności terenu i powinna obejmować m.in.: minimalizację ilości powstających odpadów, segregację, powtórne wykorzystanie bądź bezpieczne składowanie.

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami jest najważniejszym zagadnieniem w ochronie środowiska, bowiem zanieczyszczenia powietrza oddziałują bezpośrednio na zdrowie człowieka, organizmy żywe, gleby, wody, a także na zabytki i budowle. Ponadto zanieczyszczenia powietrza szybko przenoszą się na znaczne odległości, oddziałują na zmiany klimatu i wywołują niekorzystne zmiany w warstwie ozonowej. Należy ograniczać główne źródła zanieczyszczenia powietrza, którymi są emisja przemysłowa, niska emisja oraz emisja z wyrobów zawierających azbest, m.in. poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii i alternatywnych źródeł energii oraz technologii eliminujących ze środowiska wyroby zawierające azbest. Znacznym emitorem zanieczyszczeń powietrza jest również transport samochodowy, który stanowi również główne źródło hałasu.

W celu podniesienia atrakcyjności regionu konieczna jest rewitalizacja terenów poprzemysłowych (w tym pogórniczych) i powojskowych oraz rekultywacja terenów zdegradowanych. Ważne jest również odnowienie i modernizacja infrastruktury urbanistycznej zdegradowanych centrów i dzielnic miast oraz struktury osadniczej obszarów wiejskich. W celu zapobieżenia defragmentaryzacji ogólnodostępnych terenów otwartych niezbędna staje się ochrona i wzmocnienie walorów środowiska przyrodniczego oraz kształtowanie powiązań terenów otwartych w ramach regionalnej sieci ekologicznej i systemu obszarów chronionych.

Podjęcie powyższych działań będzie miało pozytywny wpływ na środowisko przyrodnicze, walory krajobrazowe i jakość życia mieszkańców.

PRIORYTET:
TRANSPORT, KOMUNIKACJA I INFORMACJA

Województwo śląskie jest położone w obszarze węzłowym dwóch głównych europejskich korytarzy wymiany i komunikacji, które biegną z zachodu na wschód i z północy na południe Europy, są to:

• korytarz III dla relacji Berlin-Wrocław-Katowice-Kraków-Kijów,
• korytarz VI dla relacji Sztokholm-Gdańsk-Katowice-Żylina.

Budowa autostrad, dróg ekspresowych, obwodnic, przebudowa dróg wojewódzkich oraz modernizacja europejskich szlaków kolejowych w województwie śląskim przesądzi o strukturze komunikacyjnej i kierunkach rozwoju urbanistycznego regionu. Należy przyjąć, że ulepszenie sieci i systemów transportowych będzie prowadzone w celu obniżenia kosztów transportu, zmniejszenia zagęszczenia i skrócenia czasu podróży, zmniejszenia obciążeń środowiskowych generowanych przez transport, jak również poprawy jakości usług i bezpieczeństwa. Przy planowaniu rozwoju infrastruktury transportowej prowadzone będą rozpoznania i uwzględniane potrzeby wprowadzania rozwiązań technicznych zapewniających możliwość swobodnego przemieszczania się organizmów żywych.

Niezbędne w systemie transportowym są m.in.:

• poprawa jakości infrastruktury transportowej,
• poprawa stanu bezpieczeństwa w transporcie,
• wyprowadzenie ruchu tranzytowego z ulic śródmiejskich,
• budowa Miejsc Obsługi Pasażerów ( MOP ) i centrów przesiadkowych,
• budowa parkingo-garaży,
• dostosowanie ciągów do charakteru ruchu, jaki obsługują,
• wprowadzenie inteligentnych systemów sterowania ruchem w miastach,
• uporządkowanie odcinków dróg przy przejściach granicznych,
• poprawa dostępności terenów wiejskich.

W dalszym ciągu wzrastać powinno znaczenie Międzynarodowego Portu Lotniczego "Katowice" w Pyrzowicach, szczególnie w przewozach ładunków. Rozwój lotniska pociąga za sobą konieczność zwiększenia jego dostępności zewnętrznej z głównych ośrodków miejskich województwa, jak i miast regionów ościennych.

Wykorzystaniu szans związanych z położeniem regionu na szlaku korytarzy komunikacyjnych służyć powinno wspieranie budowy centrów logistycznych i terminali transportu kombinowanego oraz powiązań między nimi, w tym sieci dróg publicznych przystosowanych do ciężkiego transportu.

Konieczny jest również wzrost jakości usług świadczonych przez transport publiczny i integracja systemu komunikacji pasażerskiej, w tym działania ukierunkowane na rozbudowę i modernizację infrastruktury tramwajowej. Poprawi to stan bezpieczeństwa podróżowania i transportu oraz umożliwi szybkie przemieszczanie się mieszkańców na obszarze województwa.

Jednym z wymogów współczesnej gospodarki będzie także proekologiczna przebudowa i rozbudowa istniejących systemów przesyłowych, ze szczególnym uwzględnieniem wartości krajobrazowych.

Dążyć należy do wyrównywania standardów usług telekomunikacyjnych i informatycznych zarówno w miastach, jak i w ośrodkach wiejskich. Obok dostępności przyłączy ważna jest jakość infrastruktury telekomunikacyjnej, która warunkować będzie poszerzanie świadczonych usług odpowiednio do wzrostu zaawansowania technologicznego systemów telekomunikacyjnych i informatycznych.

Rozwój społeczeństwa informacyjnego wymaga nie tylko dostępności do odpowiedniego sprzętu, ale przede wszystkim zintegrowania technologii w spójne działania mające na celu efektywne zaspokojenie gospodarczych, społecznych, administracyjnych, naukowych i kulturalnych potrzeb. Na tym polu obszarami działań strategicznych winny być: stymulowanie rozwoju usług (np. w zakresie handlu, administracji, edukacji, zdrowia, rozrywki i kultury) oraz stosowanie sieci informacyjnych dla telepracy.

W województwie śląskim, a szczególnie w aglomeracjach, zwiększone winny być możliwości rozwoju sieci informatycznych, niezbędnych między innymi dla precyzyjnego zarządzania procesami, na przykład: ruchem drogowym, transportem publicznym, systemami bezpieczeństwa, nadzoru i kontroli infrastruktury, systemem przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska, administracją. Tego typu zarządzanie jest niezbędne w warunkach silnego zagęszczenia różnorodnych zjawisk i procesów, jakie występują w aglomeracji w kontekście zapewnienia funkcjonalności i bezpieczeństwa obszaru.

PRIORYTET:
WSPÓŁPRACA MIĘDZYREGIONALNA I MIĘDZYNARODOWA, W TYM TRANSGRANICZNA

Współpraca międzynarodowa województwa powinna obejmować w szczególności realizację porozumień na poziomie regionalnym, udział w pracach organizacji międzynarodowych, uczestnictwo w projektach oraz współpracę z instytucjami unijnymi. Współpraca międzynarodowa nie jest celem samym w sobie, lecz metodą osiągania celów głównie w zakresie: rozwoju gospodarki, ochrony środowiska, zagospodarowania terenów poprzemysłowych, przeciwdziałania bezrobociu, polityki społecznej, nauki i kultury, m.in. poprzez wykorzystanie wiedzy i doświadczenia regionów o podobnej strukturze gospodarki i potencjale ludnościowym. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nadało nowy wymiar współpracy międzyregionalnej poprzez położenie nacisku na wykorzystanie doświadczeń w zarządzaniu rozwojem regionalnym. Ranga współpracy międzynarodowej może nadal rosnąć w perspektywie proponowanych zmian celów polityki spójności od roku 2007.

Ważnym elementem współpracy międzynarodowej jest współpraca transgraniczna, polegająca na wspieraniu wspólnych działań podejmowanych m.in. w ramach istniejących euroregionów funkcjonujących na pograniczu polsko-czeskim oraz polsko-słowackim. W procesie tym szczególnie ważna jest rozbudowa infrastruktury współpracy transgranicznej oraz przełamanie barier kulturowych i prawnych w kontaktach międzyludzkich. Istotne jest także, by współpraca ta bazowała na wspólnym dziedzictwie kulturowym.

Współpraca rozwijana powinna być również w układzie krajowym, w szczególności w pasie Polski południowej i obejmować powinna przede wszystkim:

• zachowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego,
• współdziałanie w zakresie rozbudowy transeuropejskich korytarzy komunikacyjnych i transportowych,
• restrukturyzację rolnictwa i leśnictwa na obszarach górskich,
• współpracę w zakresie użytkowania i retencji wód,
• współpracę w zakresie likwidacji zanieczyszczeń transgranicznych.

Prowadzenie współpracy międzynarodowej i międzyregionalnej umożliwi także promocję regionu i jego produktów regionalnych, co wpłynie na kształtowanie pozytywnego wizerunku województwa śląskiego.

PRIORYTET:
WSPÓŁPRACA WEWNĄTRZREGIONALNA

Sukces rozwojowy województwa w dużej mierze zależy od racjonalnej, wewnątrzregionalnej organizacji procesów rozwojowych oraz skutecznej współpracy gmin i powiatów. Rozwój współpracy na poziomie lokalnym zwiększy możliwości wykorzystania szans płynących z otoczenia, jednocześnie pozwoli na wdrożenie polityki przestrzennej. Dlatego celowe jest organizowanie procesów rozwojowych na poziomie lokalnym w ramach czterech zidentyfikowanych obszarów polityki rozwoju, tj.:

1. Środkowy obszar polityki rozwoju - jego główną składową jest, mająca znaczenie europejskie, aglomeracja górnośląska z takimi miastami, jak: Katowice, Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze. Będzie to obszar o zrównoważonym wyskalowaniu funkcji rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, zrestrukturyzowanej gospodarce z dużą liczbą przedsiębiorstw nowoczesnych technologii oraz koncentracją sfery usług zapewniających wysoką pozycję konkurencyjną regionu w skali globalnej oraz o dobrze rozwiniętych związkach z waloryzowanym otoczeniem miejskim i wiejskim. Będzie to obszar o dobrze funkcjonującym wewnętrznym systemie transportowym i dostępny poprzez różne formy transportu z ośrodków metropolitalnych Europy i świata oraz ośrodków rozwoju cywilizacyjnego kraju. Dobrze rozwinięte funkcje metropolitalne zapewnią wysoką pozycję konkurencyjną w skali kraju i wysoką atrakcyjność dla inwestorów zewnętrznych. W otoczeniu zespołu metropolitalnego zachowane zostaną walory przestrzenne o naturalnym krajobrazie, w tym wielkie kompozycje lublinieckie, kozielsko-jaworznickie, jurajskie. Będzie on przyjaznym środowiskiem zamieszkania i pracy dla ponad 3 milionów ludzi.
   
   
2. Północny obszar polityki rozwoju, zorganizowany wokół aglomeracji częstochowskiej - jego rozwój zwiększy atrakcyjność obszaru sąsiedzkiego. Funkcje edukacyjne, kulturowe i usługowe Częstochowy zostaną rozwinięte dla wzmocnienia rozwoju przedsiębiorczości, w tym sektora małych i średnich przedsiębiorstw, obsługi światowego centrum pielgrzymkowego Jasnej Góry oraz poprawy jakości życia na otaczających Częstochowę obszarach wiejskich. Powinien nastąpić także rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych oraz rolniczych tego obszaru.
   
   
3. Południowy obszar polityki rozwoju - zorganizowany wokół aglomeracji bielskiej, która z innymi miastami obszaru powiązana jest międzyregionalną i regionalną siecią transportową. Dzięki swojej "żywotności" i rozwiniętej przedsiębiorczości, przez poprawę dostępności komunikacyjnej stanie się ośrodkiem ekologicznie bezpiecznego przemysłu, edukacji i konkurencyjnym centrum turystyki i rekreacji w obszarze Polski południowej, z dobrze chronionym krajobrazem i rozwiniętą siecią usług. Dodatkowym walorem obszaru jest jego położenie na styku granic trzech państw: Polski, Czech i Słowacji.
   
   
4. Zachodni obszar polityki rozwoju regionalnego - zorganizowany wokół aglomeracji rybnickiej, będzie obszarem o zróżnicowanej strukturze gospodarczej z ograniczonym wydobyciem węgla kamiennego, dobrze rozwiniętej sieci małych i średnich przedsiębiorstw o profilu usługowym i wytwórczym. Poprzez budowę autostrady A1 i towarzyszącej jej sieci dróg uzyska nowy impuls do współpracy z regionami południowych sąsiadów. Nowego znaczenia nabiorą w nim aktywności gospodarcze związane z zagospodarowaniem doliny Odry oraz Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich.

Poprzez realizację budowy sieci autostrad, dróg ekspresowych oraz zmodernizowanych sieci kolejowych region zostanie wewnętrznie zintegrowany oraz otwarty na sąsiadów szczególnie w części południowej. Województwo dzięki integracji aglomeracji miejskich regionu ma szansę stać się ważnym ośrodkiem rozwoju Europy.

Zarysowane powyżej obszary polityki rozwoju odpowiadają wyznaczonym w Planie Zagospodarowania Przestrzennego obszarom metropolitalnym.

3. CELE STRATEGICZNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ

W obrębie wyznaczonych priorytetów dziedzinowych określono 4 cele strategiczne:

1. Wzrost wykształcenia mieszkańców oraz ich zdolności adaptacyjnych do zmian społecznych
   i gospodarczych w poczuciu bezpieczeństwa społecznego i publicznego.
2. Rozbudowa oraz unowocześnienie systemów infrastruktury technicznej.
3. Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki.
4. Poprawa jakości środowiska naturalnego i kulturowego oraz zwiększenie atrakcyjności przestrzeni.

Dla realizacji wyznaczonych celów strategicznych określono kierunki działań. Wyznaczone kierunki działań w przyszłości staną się podstawą dla konstrukcji regionalnych programów operacyjnych.
Wybór celów i kierunków dokonany został na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji społeczno-gospodarczej, zidentyfikowanych czynników i uwarunkowań oraz analizy dotychczasowych strategii i programów regionalnych.

CEL STRATEGICZNY I:
WZROST WYKSZTAŁCENIA MIESZKAŃCÓW ORAZ ICH ZDOLNOŚCI ADAPTACYJNYCH
DO ZMIAN SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH W POCZUCIU BEZPIECZEŃSTWA
SPOŁECZNEGO I PUBLICZNEGO

Zasoby ludzkie są jednym z podstawowych czynników konkurencyjności zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Niezbędnym warunkiem rozwoju regionu jest społeczeństwo o korzystnej strukturze demograficznej, odpowiednio wykwalifikowane i zmotywowane do pracy. Za nieodzowny element rozwoju społeczno-gospodarczego należy uznać także poprawę warunków życia oferowanych mieszkańcom, rozumianych jako powszechny dostęp do wysokiej jakości opieki zdrowotnej, systemu pomocy społecznej, mieszkań, instytucji kultury, sportu i rekreacji. Za istotny czynnik rozwoju uważa się współcześnie również poczucie bezpieczeństwa społecznego i publicznego oraz utożsamianie się społeczności z zamieszkiwanym przez nią regionem.

Stworzenie wykształconego społeczeństwa, zdolnego do sprostania wyzwaniom rynku pracy wymaga rozwoju szkolnictwa wyższego zmierzającego do poszerzenia bazy, form i specjalności kształcenia oraz wzrostu liczby studentów, upowszechnienia wykształcenia średniego poprzez wspieranie rozwoju sieci szkół ponadgimnazjalnych we współpracy z samorządami powiatowymi oraz wspierania działań na rzecz poprawy dostępności i jakości szkolnictwa na wszystkich poziomach kształcenia.

Elastyczność i umiejętność przystosowania się do dynamicznie zmieniających się uwarunkowań społeczno-gospodarczych współczesnego świata wymaga ciągłego kształcenia, podnoszenia posiadanych kwalifikacji i reorientacji zawodowej. Działania takie przyczyniają się również do ograniczenia negatywnych skutków procesów restrukturyzacji gospodarki województwa.

Ważnym elementem na drodze do poprawy zdolności adaptacyjnych mieszkańców do zmian społecznych i gospodarczych jest tożsamość regionalna, stąd konieczność prowadzenia działań mających na celu ukształtowanie kulturowej tożsamości. Pielęgnowanie istniejącego dziedzictwa kulturowego i tradycji, historii, osiągnięć kulturalnych, lokalnych obyczajów, języka pozwoli na wzmocnienie poczucia identyfikacji ludzi z miejscem, w którym żyją. Uzasadnione zatem jest wspieranie środowisk twórczych i podnoszenie poziomu instytucji kulturalnych - stanowiących wizytówkę regionu oraz warunkujących uczestnictwo mieszkańców w kulturze.

Wzrost poczucia bezpieczeństwa społecznego i publicznego, jako czynnik kształtujący zachowania społeczne, a z drugiej strony decydujący o wizerunku regionu na zewnątrz, wymaga podjęcia szeregu odpowiednich działań. Wspieranie grup osób zagrożonych marginalizacją i patologią społeczną pozwala na ograniczenie tych negatywnych zjawisk oraz umocnienie solidarności i więzi międzyludzkich. Należy zatem wspierać zarówno samorządy lokalne, jak i organizacje pozarządowe oraz społeczne w organizowaniu pomocy społecznej, prowadzeniu działań na rzecz wyrównywania szans rozwoju zawodowego i społecznego z uwzględnieniem równego statusu kobiet i mężczyzn.

Do polepszenia jakości życia w regionie przyczyni się zwiększenie dostępności do świadczeń zdrowotnych zarówno tych podstawowych, jak i specjalistycznych oraz tworzenie warunków do uprawiania sportu i prowadzenia aktywnego trybu życia. Niezbędne jest także podjęcie działań na rzecz poprawy warunków mieszkaniowych, stanowiących podstawę rozwoju i funkcjonowania rodziny.

Kierunek działań 1: Poprawa jakości i dostępności szkolnictwa oraz jego dostosowanie do aktualnych i prognozowanych potrzeb rynku pracy

Mimo dobrych wskaźników skolaryzacji duża część absolwentów ma problemy ze znalezieniem pracy. Przyczyną tego stanu jest wyraźne niedopasowanie podaży i popytu na rynku pracy.

Rozwój szkolnictwa doprowadzić ma do zwiększenia liczby mieszkańców ze średnim i wyższym wykształceniem, przy uwzględnieniu zmieniających się uwarunkowań demograficznych i wymagań rynku pracy. Do głównych wyzwań związanych z poprawą jakości szkolnictwa w regionie zaliczyć należy między innymi przygotowanie i realizację nowatorskich programów nauczania, kształtowanie postaw prospołecznych i budowanie poczucia tożsamości regionalnej, co wymaga kadry o wysokich kwalifikacjach, motywacji i mającej odpowiednie warunki do ciągłego rozwoju umiejętności i wiedzy. Niezbędne jest podnoszenie stanu technicznego placówek edukacyjnych na wszystkich poziomach kształcenia od podstawowego do wyższego. Należy również podjąć kroki na rzecz zwiększenia dostępności oferty edukacyjnej oraz uelastycznienia i powiązania kierunków kształcenia na poziomie średnim i wyższym z potrzebami gospodarki regionu.

Pożądanym kierunkiem działań jest wspieranie tworzenia nowych i rozbudowa istniejących ośrodków akademickich, w szczególności w ośrodkach regionalnych, oraz wspieranie współpracy środowiska akademickiego z uczelniami i ośrodkami naukowo-badawczymi w kraju i za granicą, co pozwoli na zwiększenie i wzmocnienie potencjału innowacyjnego regionu.

Kierunek działań 2: Rozszerzenie skali i zasięgu przekwalifikowań zawodowych i kształcenia ustawicznego

Rozwój zdolności adaptacyjnych mieszkańców do zmian społecznych i gospodarczych wymaga kształcenia ustawicznego, umożliwiającego podnoszenie posiadanych kwalifikacji oraz reorientację zawodową. Działania te przyczynią się do ograniczenia negatywnych procesów restrukturyzacji gospodarki województwa. Regionalny system kształcenia ustawicznego oraz orientacji zawodowej może być tworzony na bazie już istniejących jednostek edukacyjnych publicznych i prywatnych oraz jednostek monitorujących zmiany na regionalnym rynku pracy.

Niskie kwalifikacje są jedną z przyczyn utrzymywania się długotrwałego bezrobocia, prowadzącego do wykluczenia społecznego oraz słabego popytu na produkty i usługi. W regionie konieczne jest zatem stymulowanie zróżnicowanych form przekwalifikowań zawodowych i kształcenia ustawicznego. Elastyczność i dostosowanie kształcenia do rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu i wzrostu zaawansowania technologicznego procesów gospodarczych będzie miało wpływ na rozwój województwa, podnosząc jednocześnie jego atrakcyjność i siłę konkurencyjną w otoczeniu. Sprawny system przekwalifikowań zawodowych i kształcenia ustawicznego powinien stwarzać warunki do rozwoju zdolności do podejmowania pracy (wzrostu zatrudnialności) oraz funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym. Wzrost umiejętności korzystania z nowoczesnych środków wymiany i przekazu informacji przyczyni się do powstania regionu innowacyjnego i otwartego.

Kierunek działań 3: Zwiększenie uczestnictwa mieszkańców w kulturze i wzmocnienie środowisk twórczych

W procesie rozwoju regionu kultura pełni istotną rolę jako niezbędny element kształtowania nowoczesnego społeczeństwa, tolerancyjnego i kreatywnego - przyczyniając się do wzrostu wartości zasobów ludzkich. Uczestnictwo w kulturze pełni fundamentalną rolę w kształtowaniu i rozwoju osobowości człowieka; buduje sferę wartości, umożliwia realizację twórczych uzdolnień, rozwija wyobraźnię i wrażliwość emocjonalną, jest warunkiem dla korzystnych społecznie zmian. Należy więc tworzyć warunki instytucjom kultury, środowiskom twórczym oraz wszystkim podmiotom prowadzącym działalność kulturalną do formułowania oferty programowej odpowiadającej na potrzeby społeczne, oferty obejmującej w szczególności: rozwijanie twórczych uzdolnień, kształcenie potrzeby uczestnictwa w kulturze i upowszechnianie dziedzictwa kultury narodowej, edukację regionalną, pracę na rzecz środowisk zmarginalizowanych i zagrożonych.

Prężne instytucje kulturalne pomagają budować poczucie tożsamości regionalnej, wzmacniają poczucie więzi z miejscem, w którym się żyje. Wzmocnienie środowisk twórczych pozwoli na pełniejsze wykorzystanie istniejącego potencjału kulturalnego i artystycznego, co stanowi realny czynnik rozwoju regionalnego, wpływający na zwiększenie atrakcyjności regionu dla mieszkańców, inwestorów i turystów.
Należy poprawiać standard bazy kulturalnej, tworzyć nową oraz stwarzać warunki dla wykorzystania istniejącego potencjału środowisk twórczych. Konieczne jest również promowanie kultury regionu w kraju i poza jego granicami. Rozwinięta wymiana kulturalna będzie ważnym obszarem współpracy węwnątrzregionalnej, międzyregionalnej i międzynarodowej.

Kierunek działań 4: Upowszechnienie wśród społeczeństwa aktywnego stylu życia

Do poprawy stanu zdrowia prowadzi m.in. aktywy tryb życia i profilaktyka zdrowotna. Aktywność fizyczna jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju oraz zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego ludzi w każdym wieku. Kreowaniu postaw zdrowego stylu życia towarzyszyć powinny działania zmierzające do powstania odpowiedniego zaplecza i atrakcyjnej oferty spędzania wolnego czasu. Wymaga to przede wszystkim stworzenia regionalnej sieci ośrodków turystyki, rekreacji i utworzenia systemu szlaków pieszych, wspierania budowy tras rowerowych i konnych, zwiększania liczby obiektów sportowych, poprawy standardu istniejącej bazy sportowej i rekreacyjnej, systemu promocji rekreacji wewnątrz regionu oraz stworzenia zróżnicowanej jakościowo oferty spędzania czasu wolnego. Ponadto rozwoju i dbałości wymagają tereny zielone, parki, skwery i place zabaw oraz inne publiczne miejsca rekreacji i wypoczynku dziennego mieszkańców miast.

Aktywnemu spędzaniu wolnego czasu służyć będzie także ciągłe rozwijanie i uatrakcyjnianie oferty instytucji kulturalnych i edukacyjnych oraz organizacji imprez plenerowych.

Realizacja koncepcji aktywnego społeczeństwa wymaga podjęcia skoordynowanych działań promocyjnych i informacyjnych oraz zaangażowania władz lokalnych, regionalnych, przedstawicieli sektora zdrowia, edukacji, a także organizacji pozarządowych i mediów. Stworzenie warunków dla aktywnego wypoczynku spowoduje również podniesienie atrakcyjności województwa.

Kierunek działań 5: Zintegrowanie systemu pomocy społecznej, aktywna polityka społeczna

Przeciwdziałanie i łagodzenie skutków negatywnych zjawisk, w tym: ubóstwa, bezrobocia, bezdomności, uzależnień oraz towarzyszącym im zjawiskom wykluczenia społecznego i marginalizacji, jest niezbędnym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego. Do najbardziej zagrożonych jednostek i grup należą: dzieci, młodzi ludzie, rodziny w trudnej sytuacji życiowej, zwłaszcza rodzice samotnie wychowujący dzieci, imigranci, mniejszości etniczne i narodowe, ludzie niepełnosprawni, ludzie starsi, a także osoby powracające z zakładów penitencjarnych.

Rodzina odgrywa decydującą rolę w przygotowaniu dzieci do życia w społeczeństwie. Priorytetem jest więc wsparcie rodziny w pełnieniu jej funkcji. Rodzice potrzebują pomocy w przeciwdziałaniu szkodliwym naciskom społecznym i rynkowym, zwłaszcza kiedy muszą godzić wymogi pracy i życia rodzinnego. Bezrobocie, będące głównym powodem korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, skutkuje ubożeniem rodzin oraz ich dezintegracją. Dlatego ważne jest podejmowanie działań umożliwiających wzmocnienie rodziny, w szczególności poprzez tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu różnych form asystencji socjalnej nad osobami zależnymi, w tym m.in. dziećmi, osobami niepełnosprawnymi i starszymi.

Pomoc społeczna zorientowana jest na zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. By mogły one zagwarantować właściwy zakres oraz poziom świadczeń mieszkańcom regionu, ważne jest zapewnienie odpowiednich standardów świadczonych usług, w tym poprzez modernizację obiektów, w których przebywają pensjonariusze np. w Domach Pomocy Społecznej. Wiąże się to z koniecznością wspierania instytucji pomocy społecznej działających w ramach sektorów: publicznego, społecznego i gospodarczego.

Skuteczność systemu pomocy społecznej w dużej mierze zależeć będzie od prawidłowej koordynacji działań wszystkich szczebli samorządu terytorialnego oraz administracji rządowej z organizacjami społecznymi i pozarządowymi.

Kierunek działań 6: Poprawa stanu zdrowia mieszkańców regionu oraz zapewnienie powszechności dostępu do świadczeń zdrowotnych

Stan zdrowia mieszkańców województwa śląskiego jest znacznie gorszy od przeciętnego w kraju. Występuje tu znacznie wyższy niż w innych regionach Polski stopień zachorowalności i umieralności ludności, w głównej mierze na choroby układu krążenia, nowotwory, choroby zawodowe, choroby dróg oddechowych zwłaszcza u dzieci.

Uzyskanie pełnego potencjału zdrowotnego dla wszystkich powinno być rozumiane jako najlepszy stan zdrowia, jaki jednostka może osiągnąć, poprzez możliwość podejmowania decyzji i kontrolowania własnego życia oraz pewność, że społeczeństwo, w którym się żyje, stwarza warunki pozwalające na uzyskanie i poprawę zdrowia przez wszystkich jego członków. Prowadzenie działań profilaktycznych i wzrost powszechności dostępu do świadczeń zdrowotnych równocześnie z rosnącą jakością opieki jest niezbędnym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego i decyduje w dużej mierze o poczuciu bezpieczeństwa społecznego. Rozwój profilaktyki oraz rynku usług medycznych - zarówno podstawowych, jak i specjalistycznych - dopasowany do zmieniających się potrzeb pozwoli na poprawę warunków życia w regionie.

Redukcja chorób, w tym cywilizacyjnych, powinna odbywać się poprzez dobrze rozwinięty, na wysokim poziomie, łatwo dostępny system lecznictwa oparty w pierwszej kolejności na podstawowej opiece zdrowotnej bądź instytucji lekarza rodzinnego, jest to bowiem najkrótsza droga zapewniająca profilaktykę, ułatwienie leczenia chorób we wcześniejszym, często odwracalnym stadium, a w dalszej kolejności system szpitalny zarówno ogólny, specjalistyczny, tzw. szpitale ostre, jak i opiekę długoterminową, lecznictwo uzdrowiskowe, rehabilitację i hospicja.

Zatem zapewnienie mieszkańcom dostępności do świadczeń zdrowotnych wymaga stworzenia efektywnego sektora zdrowia poprzez redukcję kosztów opieki stacjonarnej, poprawę standardu i wyposażenia szpitali oraz spójnego systemu zarządzania jakością opieki zdrowotnej.

Kierunek działań 7: Poprawa warunków mieszkalnych

Własne mieszkanie w przyjaznym otoczeniu jest jednym z warunków prawidłowego rozwoju rodziny, czyli społeczeństwa. Stan mieszkalnictwa bowiem bezpośrednio rzutuje na zdrowie, bezpieczeństwo i dobrobyt mieszkańców. Liczba mieszkań w województwie śląskim jest znacznie mniejsza niż liczba gospodarstw domowych. Przy założeniu, że każde gospodarstwo domowe dąży do uzyskania samodzielnego mieszkania, zasoby mieszkaniowe w województwie pokrywają zapotrzebowanie w 87%. Przy niewielkim tempie budownictwa mieszkaniowego i prognozowanym wzroście jednoosobowych gospodarstw domowych wskaźnik niezaspokojenia potrzeb mieszkaniowych może wzrastać. Do powszechnego i dobrego dostępu mieszkańców do mieszkań oraz podniesienia jakości życia w województwie przyczyni się rozbudowa i modernizacja infrastruktury urbanistycznej, przebudowa dzielnic zdegradowanych lub przeludnionych, rewitalizacja centrów miast i układów wiejskich oraz rewitalizacja terenów poprzemysłowych. Poprawa dostępności zasobów mieszkaniowych warunkuje mobilność ludności wewnątrz regionu, która może wtedy swobodniej podążać za ofertami rynku pracy.

Poprawa warunków zamieszkania oraz wspieranie inicjatyw podnoszenia standardów istniejącej substancji mieszkaniowej wraz ze wzrostem podaży nowych mieszkań, uwzględniającym prognozy demograficzne i możliwości finansowe społeczeństwa, przyczyni się do polepszenia jakości życia w regionie i tym samym rozwoju regionalnego.

Kierunek działań 8: Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i przeciwdziałanie dezorganizacji i patologii społecznej

Rozwojowi społeczno-gospodarczemu towarzyszyć musi wzrost zainteresowania problemami bezpieczeństwa publicznego, wiktymizacji życia społecznego oraz przeciwdziałanie dezorganizacji i przejawom patologii społecznej. Istotnym zadaniem jest również zorganizowanie sprawnego i skutecznego systemu ratowniczego oraz zapewnienie opieki osobom dotkniętym skutkami klęsk żywiołowych i katastrof.

Skuteczność działań w dużej mierze zależeć będzie od prawidłowej koordynacji działań wszystkich szczebli samorządu terytorialnego, administracji rządowej oraz odpowiednich służb.

W zakresie zapewnienia bezpieczeństwa publicznego istotne jest wsparcie działań prowadzonych przez policję oraz inne służby porządkowe, zorganizowanie sprawnego i skutecznego systemu ratowniczego i systemu reagowania kryzysowego, systemu monitoringu i prewencji oraz wsparcie osób, które ucierpiały w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof.

CEL STRATEGICZNY II:
ROZBUDOWA ORAZ UNOWOCZEŚNIENIE SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ

Znaczące zaniedbania w zakresie infrastruktury technicznej stanowią największą barierę rozwoju społeczno-gospodarczego i są najbardziej jaskrawym przejawem istniejących różnic w poziomie rozwoju między województwem śląskim a regionami krajów rozwiniętych. Tradycyjnie to właśnie na usuwanie barier infrastrukturalnych alokowana jest znaczna część środków przeznaczanych na wspieranie rozwoju.

Dostępność i jakość infrastruktury decyduje o sprawności funkcjonowania organizmów miejskich oraz regionu jako całości. Odpowiednie wyposażenie w infrastrukturę decyduje w dużej mierze o zdolności do przyciągania inwestorów, jest podstawowym wyznacznikiem poziomu życia mieszkańców, ma znaczący wpływ na zmniejszenie obciążenia środowiska - będącego efektem działalności gospodarczej i bytowej mieszkańców regionu.

Rozwój województwa winien zatem opierać się między innymi na stworzeniu optymalnego systemu transportowego, zwiększającego dostępność komunikacyjną regionu i umożliwiającego szybkie przemieszczanie się mieszkańców na obszarze całego województwa, przy obniżonych kosztach, zmniejszonym obciążeniu emisją spalin i poprawie bezpieczeństwa podróżnych.
Uzupełnianie braków oraz modernizacja infrastruktury komunalnej, uwzględniająca bieżące i prospektywne potrzeby społeczeństwa korzystnie wpłynie na stan środowiska naturalnego, powodując poprawę warunków życia mieszkańców oraz stworzenie korzystnych warunków rozwoju przedsiębiorstw.

Rozwój informatyki i telekomunikacji oprócz tego, iż stanowi ważny element z punktu widzenia atrakcyjności regionu, jest przede wszystkim niezbędny dla kształtowania społeczeństwa informacyjnego, zdolnego sprostać wyzwaniom współczesnego świata, związanym między innymi z procesami globalizacji i rosnącą konkurencją międzynarodową.

Kierunek działań 1: Optymalizacja i integracja systemu transportowego

Zapewnienie regionowi dogodnych krajowych i zagranicznych połączeń komunikacyjnych wraz z modernizacją i rozbudową sieci drogowej i kolejowej oraz budową zintegrowanego systemu komunikacji wewnątrz województwa, uwzględniającym realne potrzeby i planowane kierunki rozwoju przestrzennego, w zdecydowanym stopniu poprawi konkurencyjność oraz atrakcyjność regionu zarówno dla inwestorów, jak i mieszkańców.

Mimo względnie dobrej sytuacji regionu w zakresie infrastruktury transportowej na tle kraju (duża gęstość dróg kołowych i szlaków kolejowych) konieczne jest podjęcie kroków w celu optymalizacji systemów transportowych w kierunku zwiększenia efektywności, zmniejszenia obciążeń środowiskowych w szczególności w centrach miast, i poprawy bezpieczeństwa. Transport, jako gałąź gospodarki silnie oddziałująca na jakość życia człowieka, powinien być planowany przy priorytetowym uwzględnieniu potrzeb ludzkich i minimalizacji efektów zewnętrznych, w tym ingerencji w środowisko przyrodnicze.

Region położony jest na skrzyżowaniu głównych transeuropejskich szlaków transportowych, co stanowi poważne wyzwanie rozwojowe. Na korytarze te składają się zarówno drogi samochodowe (częściowo autostrady), jak i szlaki kolejowe. Ich przecięcie w województwie śląskim zapewnia regionowi bardzo dobrą dostępność zewnętrzną, jednak stanowi też potencjalne zagrożenie dla spójności wewnętrznej obszaru województwa. Zwłaszcza w sytuacji ogromnych zaniedbań w zakresie transportu kolejowego konieczne jest gałęziowe równoważenie rozwoju transportu.

Czynnikiem zwiększającym dostępność komunikacyjną regionu, a tym samym podnoszącym jego konkurencyjność, jest Międzynarodowy Port Lotniczy "Katowice" w Pyrzowicach. Z tego względu należy podjąć dalsze kroki w kierunku jego rozwoju, czemu towarzyszyć powinna także rozbudowa układu drogowego, zapewniającego szybki dostęp do portu z głównych ośrodków miejskich województwa, jak i miast regionów ościennych.

Tradycyjnie przemysłowy charakter regionu powoduje generowanie znacznych potrzeb przewozowych w zakresie transportu masowego. Jest to bezpośrednia przyczyna rozwoju niezależnych operatorów kolejowych cargo, wywodzących się z regionu. Liberalizacja w dostępie do sieci kolejowej, zwłaszcza o zasięgu europejskim, jest dużą szansą dla tej grupy podmiotów.

Należy podjąć zatem działania w kierunku optymalizacji oraz integracji systemu transportowego. Problem ten dotyczy zarówno przewozów pasażerskich, jak i towarowych. W zakresie przewozów pasażerskich brakuje wspólnej taryfy, obejmującej przewozy kolejowe, komunikację miejską i autobusowe przewozy międzymiastowe, a także koordynacji sieci połączeń i rozkładów jazdy. W zakresie komunikacji publicznej szczególną rolę odgrywa komunikacja tramwajowa, z tego też względu istotnym działaniem jest wsparcie rozbudowy i modernizacji linii tramwajowych oraz dalsza poprawa jakości taboru.

Konieczne jest też wspieranie tworzenia infrastruktury, służącej powiązaniu poszczególnych gałęzi transportu, poprzez rozbudowę sieci dróg centrów logistycznych i przeładunkowych, centrów przesiadkowych i miejsc postojowych dla samochodów.

W zakresie transportu ładunków narastającym problemem jest zatłoczenie drogowe, powodowane przez transport masowy. Rozwój usług logistycznych pozwoli zmniejszyć tę tendencję, konieczne są też działania w kierunku racjonalizacji wykorzystania infrastruktury kolejowej, zwłaszcza linii przeznaczonych do ruchu towarowego.

Optymalizacji i integracji systemu komunikacyjnego obok budowy i rozbudowy sieci infrastruktury transportowej powinno towarzyszyć stałe podnoszenie i utrzymanie jej jakości m.in. poprzez przebudowę nawierzchni i dostosowanie do standardów nacisków na oś obowiązujących w UE.

Kierunek działań 2: Rozbudowa i unowocześnienie systemów energetycznych

Jednym z wymogów współczesnej gospodarki jest proekologiczna przebudowa i rozbudowa istniejących systemów energetycznych ze szczególnym uwzględnieniem wartości krajobrazowych. Systemy energetyczne muszą również zapewniać bezpieczeństwo zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną i gaz, umożliwiać racjonalne gospodarowanie nośnikami energii oraz minimalizację kosztów, a także w jak najlepszym stopniu wykorzystywać lokalne zasoby i nadwyżki paliw i energii z uwzględnieniem wykorzystania odnawialnych źródeł energii, energii cieplnej skojarzonej z wytwarzaniem energii elektrycznej oraz ciepła i paliw odpadowych pochodzących z działalności górniczej i przemysłowej.

Istotnym elementem systemu energetycznego jest sieć przesyłowa. Transport przesyłowy jest gałęzią, w której koszty infrastrukturalne zajmują największy procent globalnej wielkości kosztów. Infrastruktura w tej gałęzi transportu odgrywa znacznie większe znaczenie niż w innych, wszelkie zapóźnienia rodzą tu daleko większe skutki. Sieci przesyłowe to przede wszystkim sieci energetyczne, a także rurociągi. Infrastruktura sieci przesyłowych jest niezmiernie kosztochłonna, w szczególności systemy infrastruktury podziemnej. W powiązaniu z dużym oddziaływaniem sieci przesyłowych na środowisko naturalne należy położyć nacisk na optymalizowanie inwestycji w tym zakresie, by nie ponosić nadmiernych kosztów ekonomicznych i ekologicznych w związku z prowizorycznym charakterem rozwiązań.

Dla regionu sieć przesyłowa ma szczególne znaczenie, ponieważ właśnie województwo śląskie jest znaczącym w skali kraju producentem energii elektrycznej. Jest to naturalna konsekwencja wieloletniej eksploatacji węgla kamiennego jako surowca energetycznego. Jakość sieci przesyłowej decyduje o konkurencyjności regionalnych podmiotów branży energetycznej, dlatego działania w zakresie poprawy infrastruktury przesyłowej zaowocują poprawą także w otoczeniu sektora energetycznego.

Kierunek działań 3: Rozwój informatyki i telekomunikacji

We współczesnej gospodarce jednym z kluczowych elementów sprzyjających podnoszeniu konkurencyjności regionu jest dobrze rozwinięta sieć informatyczna i telekomunikacyjna, warunkująca szybki i swobodny transfer informacji. Dostęp do informacji wpływa na możliwości uczenia się i dynamikę rozwoju w każdym obszarze - od gospodarki przez naukę do kultury. Wsparcie rozwoju informatyki i telekomunikacji jest we współczesnej gospodarce dla województwa śląskiego niezbędnym warunkiem osiągnięcia statusu równorzędnego partnera innych regionów.

Z tego względu istotny jest zarówno rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej i informatycznej, jak również podnoszenie poziomu konkurencji na regionalnym rynku usług telekomunikacyjnych. Należy także podjąć działania ukierunkowane na wsparcie rozwoju usług dostępnych on-line i tworzenia publicznych punktów dostępu do Internetu.

Dla włączenia regionu w procesy rozwojowe kraju i Europy oraz umożliwienie mu konkurowania w skali krajowej i europejskiej istotne jest oddziaływanie na rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego. Rozwój tej infrastruktury wpłynie na podwyższenie jakości życia mieszańców, zmniejszenie kosztów funkcjonowania administracji publicznej oraz zwiększenie jej efektywności, a także podniesienie dostępności do edukacji. Wpłynie to także korzystnie na dostępność do informacji dla ludności, w tym ludności wiejskiej, zwiększenie atrakcyjności lokalizacyjnej działalności gospodarczej, w tym inwestycji zagranicznych.

Kierunek działań 4: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury komunalnej

Rozwój infrastruktury komunalnej, ze szczególnym naciskiem na zmniejszenie dysfunkcjonalności technicznego wyposażenia regionu, uwzględniający niezaspokojone potrzeby, znacząco poprawi warunki życia mieszkańców regionu i stan środowiska naturalnego. Inwestowanie w infrastrukturę komunalną pozwala również na kompleksowe uzbrojenie terenu, poprawę jakości otoczenia i stworzenie warunków do dywersyfikacji działalności gospodarczej. Zmodernizowana infrastruktura komunalna wpłynie na rozwój przedsiębiorczości regionu, umożliwi jego ekonomiczny, ekologicznie zrównoważony rozwój, a tym samym dokona poprawy warunków życia jego mieszkańców.

Działania w zakresie modernizacji i rozbudowy infrastruktury komunalnej powinny koncentrować się przede wszystkim na budowie i rozbudowie sieci kanalizacyjnych, w tym kanalizacji deszczowej, modernizacji i budowie nowych oczyszczalni ścieków oraz innych urządzeń do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków. Ponadto niezbędna jest także budowa i modernizacja urządzeń zaopatrzenia, poboru i uzdatniania wody. Należy także wspierać wykorzystanie efektywnych komunalnych systemów ciepłowniczych, opartych o proekologiczne rozwiązania, przy równoczesnej eliminacji systemów indywidualnych - stanowiących poważne źródło zanieczyszczeń powietrza.

CEL STRATEGICZNY III:
WZROST INNOWACYJNOŚCI I KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARKI

Konkurencyjność gospodarki jest podstawą rozwoju regionu. Pożądanym trendem jest wzrost zdolności: do eksportu, przyciągania inwestycji zagranicznych i krajowych, dostosowawczych (produkty o większej wartości dodanej oraz produkty wysokiej techniki) oraz do powiększania przychodów (poziom PKB). Konkurencyjność gospodarki regionu może być osiągnięta poprzez wzmocnienie jej innowacyjności, to jest rozwój nowych działalności, nowych produktów i nowych przedsiębiorstw.

Województwo śląskie powinno stać się światowym przykładem gospodarki zrównoważonego rozwoju, gdzie obok unowocześniania tradycyjnych sektorów (węglowy, stalowy i koksowniczy) kreowane są przyszłościowe sektory gospodarki wykorzystujące najnowsze technologie. Region dysponuje wieloma możliwościami pozwalającymi na rozwój działalności zaawansowanych technologicznie, które związane są z kulturą przemysłową, wykwalifikowanymi kadrami oraz zapleczem edukacyjnym i naukowo-badawczym wyższych uczelni i instytutów naukowych. Dodatkowym atutem są międzynarodowe kontakty środowisk akademickich i gospodarczych.

Ważne jest wspieranie procesów innowacyjnych, szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw. Firmy te są nośnikami innowacyjnych rozwiązań oraz kreatorami nowych miejsc pracy. Pożądanym działaniem jest zatem tworzenie nowoczesnej tkanki przedsiębiorczości, w tym centrów transferu technologii i rozwijanie współpracy sektora B+R z przedsiębiorstwami wraz z systemem pomocy w zakresie przygotowania dokumentacji i patentowania wynalazków.

Ważnym elementem konkurencyjności regionu jest stałe podnoszenie jego atrakcyjności inwestycyjnej, warunkującej przyciąganie nowych inwestorów, co wiąże się z absorpcją technologii i innowacji.

Pomimo odmiennych uwarunkowań rolnictwo i sektor rolno-spożywczy staje również przed wyzwaniem związanym ze wzrostem poziomu innowacyjności. W regionie istnieje potencjał badawczo-wdrożeniowy, który może przyczynić się do wzrostu konkurencyjności sektora rolnego i zapewnienia odpowiednich standardów produktów w celu ich sprzedaży na rynkach międzynarodowych. Dla wzmocnienia konkurencyjności tego sektora w województwie śląskim potrzebne jest: scalanie gruntów rolnych i poprawa ich żyzności, zorganizowanie systemu rynków hurtowych, wprowadzenie instytucjonalnych form doradztwa i szkoleń zawodowych dla ludności obszarów wiejskich, wspieranie przechowalnictwa, konfekcjonowania i standaryzacji produkcji rolnej oraz wspieranie grup producenckich. Osobne zagadnienie stanowi wspieranie rozwoju działalności pozarolniczych, stanowiących niezbędne uzupełnienie gospodarki terenów wiejskich, jak chociażby działań w zakresie agroturystyki.

Ponadto województwo śląskie dysponuje dużym potencjałem przyrodniczym, posiada bogate dziedzictwo kulturowe i oferuje usługi turystyczne. Sektor turystyczny może stać się czynnikiem wzrostu gospodarki regionu, wspomagać będzie restrukturyzację przemysłu i przebudowę obszarów zurbanizowanych, pozwoli również na zmniejszenie dysproporcji występujących na obszarach wiejskich oraz podniesienie poziomu życia ludności tych terenów. Rozwój oraz promowanie produktów turystyczno-rekreacyjnych województwa będzie oparte na waloryzacji dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego regionu.

Kierunek działań 1: Tworzenie warunków do rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw pełni ważną rolę w gospodarce, wpływając na tak istotne kwestie, jak: wzrost gospodarczy, konkurencyjność, zmiany struktury gospodarczej i wielkość bezrobocia, wobec czego wymaga szczególnego zainteresowania. MSP są alternatywą zatrudnieniową w regionie dla pracowników restrukturyzowanych sektorów gospodarki, dają szansę na wykorzystanie endogenicznych potencjałów i stworzenie zróżnicowanej struktury gospodarki, bardziej odpornej na zmiany w koniunkturze światowej. Działania na rzecz wzrostu potencjału, przeżywalności i zatrudnienia w małych i średnich przedsiębiorstwach warunkują w dużym stopniu możliwości restrukturyzacji i rozwoju regionu.

Prowadzone w regionie działania powinny skupiać się przede wszystkim na pobudzaniu aktywności gospodarczej tego sektora, w tym również działalności rzemieślniczej, zwiększaniu zatrudnienia oraz wzroście jego konkurencyjności i zdolności do funkcjonowania zarówno na krajowym, jak i jednolitym rynku europejskim.

Dlatego też należy podejmować wysiłki w celu zwiększenia zainteresowania przedsiębiorców modernizacją i rozwojem technologicznym przedsiębiorstw, wprowadzaniem nowych lub zmodernizowanych wyrobów lub technologii, stosowaniem systemów zarządzania jakością i uzyskiwaniem certyfikatów jakości. Trzeba także wspierać działania na rzecz ułatwiania dostępu przedsiębiorstwom sektora MSP do zewnętrznych źródeł finansowania, np. funduszy pożyczkowych czy poręczeniowych.

Istotny jest również dalszy rozwój instytucji o charakterze lokalnym i regionalnym wspierających rozwój przedsiębiorczości, do których należą: izby gospodarcze i rzemieślnicze, agencje rozwoju, inkubatory, centra innowacji i przedsiębiorczości itp. Instytucje te świadczą usługi doradcze, szkoleniowe, informacyjne i finansowe dla sektora MSP.

Kierunek działań 2: Wspieranie sektora B+R i wdrożeń nowych technologii

Poprawa konkurencyjności we współczesnej gospodarce dokonuje się w dużej mierze poprzez wzrost innowacyjności, w tym zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych do przedsiębiorstw i instytucji. Stąd konieczność zwiększenia wykorzystania infrastruktury naukowo-badawczej na rzecz gospodarki i jej wzmocnienia oraz zwiększenie wykorzystania wyników prac badawczo-rozwojowych poprzez intensyfikację współpracy między sferą naukowo-badawczą a przedsiębiorstwami. Takie działania będą również czynnikiem stymulującym współpracę z regionami partnerskimi oraz otwarcie województwa na otoczenie i rozwój społeczeństwa informacyjnego.

Rozwój nauki może w sposób znaczący przyczynić się do polepszenia sytuacji gospodarczej regionu. Jednak będzie to możliwe, jeżeli: zwiększona zostanie ilość środków przeznaczonych na finansowanie nauki, w tym patentowanie wynalazków, zmieni się alokacja tych środków, z uwzględnieniem priorytetów naukowych państwa, zadziała mechanizm interakcji pomiędzy rzeczywistymi potrzebami gospodarki, mobilizacją zasobów i efektywnością badań naukowych oraz wdrożeń ich wyników.

Zwiększenie nakładów budżetowych na naukę jest konieczne i wynika zarówno z potrzeb gospodarczych i rozwojowych kraju, jak i ze zobowiązań Polski względem UE w zakresie osiągnięcia celów Strategii Lizbońskiej.

Potrzeba rozwoju powiązań między uczelniami a przemysłem wywołana przemianami w nauce, technice i przemyśle zmienia tradycyjne formy i klimat pracy w uczelniach oraz w przedsiębiorstwach regionu. Z jednej strony nauka coraz szerzej wkracza do przemysłu, technologie w coraz większym stopniu opierają się o wyniki badań naukowych, z drugiej strony badania naukowe są w coraz większej mierze pobudzane przez rozwój technologii, rozwój nauki jest coraz bardziej uzależniony od rozwoju i upowszechniania urządzeń technicznych.

Jednym z najważniejszych wyzwań w gospodarce regionu będzie więc stworzenie, podobnie jak to ma miejsce w krajach wysoko rozwiniętych, infrastruktury instytucjonalnej i prawnej komercjalizacji nauki oraz techniki. Brak rozwiniętej infrastruktury komercjalizacji nauki i techniki w województwie śląskim powoduje, że inwestowanie w nowe technologie i tworzenie nowych firm jest związane ze zbyt wysokim ryzykiem, hamującym w konsekwencji wykorzystanie badań naukowych w gospodarce.

Regionalny System Innowacji, powstały w efekcie realizacji projektu RIS-Silesia, powinien być konsekwentnie rozwijany poprzez budowanie partnerstwa i współpracy między organizacjami wsparcia biznesu, sektorem B+R, samorządem terytorialnym oraz firmami, a także poprzez wzmacnianie i wykorzystanie potencjału regionalnego sektora akademickiego i naukowo-badawczego dla rozwoju przedsiębiorczości i wzmocnienia konkurencyjności regionu.

Kierunek działań 3: Podnoszenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu

Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu będzie prowadzić do zwiększenia nowoczesności gospodarki, transferu technologii, rozwoju kooperujących przedsiębiorstw. Tym samym na zasadzie synergii będzie przyrastać liczba nowych miejsc pracy i zwiększy się zdolność konkurencyjna regionu. Wymaga to przede wszystkim działań w zakresie tworzenia stref aktywności gospodarczej, przygotowywania nowych, uzbrojonych, dostępnych komunikacyjnie terenów pod inwestycje, o uregulowanych kwestiach własności, oraz rozwinięcia sieci instytucji otoczenia biznesu.

W tym celu powinna również nastąpić mobilizacja regionalnego potencjału finansowego na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i zróżnicowania gospodarki, w szczególności w kierunku tworzenia regionalnych funduszy inwestycyjnych, skoncentrowanych na dziedzinach zwiększonego ryzyka, pozyskiwania kapitału i przedsiębiorców z otoczenia światowego.

Działania związane z tworzeniem infrastruktury finansowej powinny się koncentrować m.in. na tworzeniu regionalnych funduszy kapitałowych, inwestujących w obszarze tak zwanej luki kapitałowej, przy wykorzystaniu partnerstwa publiczno-prywatnego, w szczególności tam, gdzie występuje duży poziom ryzyka (komercjalizacja wyników B+R), zniechęcający do inwestowania kapitału prywatnego. Tego typu partnerstwo pozwoli na zachęcenie prywatnych inwestorów, zarówno z regionu, jak i spoza niego, do inwestowania w tym szczególnym i ważnym obszarze.

Należy także prowadzić skoordynowane działania samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, przedsiębiorstw i ich organizacji w celu pozyskiwania inwestorów krajowych i zagranicznych.

Kierunek działań 4: Modernizacja sektora rolno-spożywczego i rozwijanie działalności pozarolniczej

Koniecznym elementem rozwoju gospodarki regionu jako całości jest modernizacja sektora rolno-spożywczego, przyczyniająca się do podniesienia jego konkurencyjności w kraju i za granicą. Przeobrażenia obejmujące zarówno organizację, profil i jakość produkcji pozwalają na stworzenie nowych możliwości rozwojowych gospodarstw rolnych. Do głównych wyzwań w zakresie modernizacji sektora rolno-spożywczego zaliczyć należy m.in.: podnoszenie jakości produktów rolnych, certyfikacja i kontrola oraz kreowanie produktów markowych i ekologicznych oraz promocja produktów żywnościowych o wysokiej jakości, promowanie partnerstwa i współpracy pomiędzy producentami żywności oraz przetwórcami, tworzenie tzw. grup spółdzielczych. Ponadto należy wspierać poprawę komunikacji handlowej producentów żywności z odbiorcami na rynkach światowych - tworzenie sieci kooperacji z partnerami zagranicznymi oraz wprowadzanie i upowszechnianie technik sprzedaży wykorzystujących narzędzia internetowe. Aby poprawić konkurencyjność eksportowanych produktów rolnych z województwa na rynki światowe, należy stworzyć warunki do magazynowania, konfekcjonowania i standaryzacji produkcji. Istotne jest również w tym aspekcie przełamywanie niekorzystnego wizerunku ekologicznego województwa służące poprawie postrzegania produktów żywnościowych wytwarzanych w regionie.

Konkurencyjność sektora rolno-spożywczego zależy również od prowadzenia procesów zmian własnościowych zorientowanych na scalanie gruntów i konsolidację gospodarstw.

Równoległy do restrukturyzacji rolnictwa powinien być proces kreowania alternatywnych funkcji rozwojowych dla obszarów wiejskich poprzez promowanie na terenach wiejskich nowych działalności gospodarczych - pozarolniczych, a w szczególności turystyki, rekreacji i usług.

Do głównych działalności pozarolniczych możemy zaliczyć agroturystykę jako nową funkcję obszarów wiejskich oraz produkcję w zakresie odnawialnych źródeł energii.

Kierunek działań 5: Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu

Gospodarka turystyczna oceniana jest jako najbardziej przyszłościowy pod względem dynamiki rozwoju dział gospodarki narodowej. Podniesienie atrakcyjności turystycznej regionu przyczyni się zatem do rozwoju działalności związanych z turystyką, gastronomią, wypoczynkiem i rekreacją. Istotne jest wypracowanie i rozwój regionalnych produktów markowych w turystyce, między innymi takich jak turystyka biznesowa, miejska i kulturowa, wiejska, pielgrzymkowa, rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna.

Należy również podjąć działania ukierunkowane na rozbudowę zaplecza noclegowo-gastronomicznego, infrastruktury turystycznej na terenach o walorach przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych, identyfikację, ochronę i turystyczne zagospodarowanie obiektów dziedzictwa kulturowego, tworzenie centrów sportowo-rekreacyjnych z bazą hotelarską oraz zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne zbiorników wodnych.

Konieczne jest także zbudowanie sprawnego systemu promocji produktów turystycznych w kraju i za granicą, obejmującego zintegrowaną sieć informacji i obsługi turystycznej, z zastosowaniem technik informatycznych. Zmiany w tym zakresie pozwolą na wykreowanie nowego wizerunku regionu, będą stymulowały rozwój nowych przedsiębiorstw i powstawanie nowych miejsc pracy.

Kierunek działań 6: Wspieranie procesów poprawy efektywności i adaptacji rynkowej tradycyjnych gałęzi przemysłu

Dominująca pozycja tradycyjnych sektorów w strukturze gospodarki regionu powoduje, iż wszelkie działania podejmowane wobec nich rzutują znacząco na kondycję całej gospodarki regionu. Wprowadzenie gospodarki rynkowej w pełni ujawniło nierentowność wielu zakładów przemysłowych, a także ich niską innowacyjność. Jednym z efektów dotychczasowych przemian gospodarczych regionu jest coraz szybszy rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu, takich jak: elektronika, przemysł samochodowy, przetwórstwo spożywcze.

Konieczna jest dalsza kontynuacja procesów transformacji gospodarczej regionu - głównie tradycyjnych sektorów przemysłu. Rozpoczęty już w latach 90. ubiegłego stulecia proces restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego związany jest z obniżeniem mocy produkcyjnych oraz znacznym zmniejszeniem zatrudnienia. Oba te zjawiska uznawane są obecnie za największe problemy regionu.

Na bazie przemysłu wydobywczego rozwijają się branże związane z jego obsługą, czyli przede wszystkim nowoczesny przemysł maszynowy, dysponujący odpowiednim parkiem oraz doświadczoną kadrą pracowniczą. Po trudnościach transformacji na początku lat dziewięćdziesiątych przemysł ten zaistniał na wielu rynkach zagranicznych i stanowi dziś ważny element gospodarczego krajobrazu województwa. Należy mieć jednak na uwadze, że dla utrzymania pozycji konkurencyjnej górnictwa konieczne będzie systematyczne zwiększanie nakładów na jego modernizację i wprowadzanie nowych technologii.

Drugim obok górnictwa głównym przemysłem regionu jest hutnictwo, które również przechodzi głęboki proces restrukturyzacji. W sektorze tym znacznie szybciej dokonują się przemiany restrukturyzacyjne niż w górnictwie, dlatego też przeważająca liczba największych zakładów tej branży zmienia swoje oblicze. Należy kontynuować ograniczenie wykorzystania urządzeń najbardziej zanieczyszczających środowisko oraz wprowadzanie nowych proekologicznych sposobów produkcji.

Działania wobec tradycyjnych sektorów nie powinny się ograniczać do łagodzenia negatywnych skutków restrukturyzacji, ale również dotyczyć podnoszenia ich konkurencyjności i wspierania procesów adaptacji rynkowej - wykorzystując poprawiającą się koniunkturę na rynkach światowych.

CEL STRATEGICZNY IV:
POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO I KULTUROWEGO
ORAZ ZWIĘKSZENIE ATRAKCYJNOŚCI PRZESTRZENI

Idea zrównoważonego rozwoju zakłada harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Polepszenie jakości środowiska naturalnego województwa śląskiego zwiększy atrakcyjność regionu (zarówno inwestycyjną, jak i turystyczną), poprawi jakość życia obecnych mieszkańców i zabezpieczy możliwości rozwojowe przyszłych pokoleń.

Poprawa jakości środowiska przyrodniczego musi uwzględniać m.in.: zmniejszenie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do wód i gruntów, budowę systemu oczyszczalni ścieków, ograniczanie zanieczyszczeń powierzchniowych gruntów. Istotna będzie racjonalna gospodarka odpadami poprzez stworzenie infrastruktury do wtórnego ich wykorzystania, a także usuwania i bezpiecznego unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. Duże znaczenie będzie miała budowa systemu retencji wód powierzchniowych, ograniczenie nadmiernego ich zasolenia, a także objęcie szczególną ochroną najbardziej zasobnych zbiorników wód podziemnych. Zwiększeniu atrakcyjności terenu województwa będzie także sprzyjać zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz ochrona zasobów leśnych.

Dla poprawy atrakcyjności terenu ważna jest również ochrona istniejących zasobów przyrodniczych, będących wyrazem bioróżnorodności regionu. Istotne jest także podjęcie działań dla podniesienia i utrzymania atrakcyjności krajobrazu. Bogate zasoby przyrodnicze powinny służyć rozwojowi turystyki przyjaznej środowisku i kreowaniu proekologicznych zachowań mieszkańców.

Ochrona istniejących zasobów przyrodniczych powinna opierać się na świadomym kształtowaniu dziedzictwa kulturowego, służącego następnym pokoleniom mieszkańców województwa.

Cel ten realizowany będzie również poprzez rewitalizację centrów miast i układów miejskich, tworzenie wielofunkcyjnych ośrodków wiejskich, rewitalizację terenów poprzemysłowych, przebudowę zdegradowanych lub przeludnionych dzielnic.

Kierunek działań 1: Wspieranie rozwoju obszarów metropolitalnych

Współczesne metropolie organizują życie polityczne i gospodarcze regionów i całych krajów. Obszary metropolitalne w najbliższej przyszłości winny stać się punktem styku polskiej gospodarki z gospodarką światową oraz środowiskiem zdolnym do absorpcji, adaptacji i przede wszystkim kreowania innowacji.

W województwie śląskim, jednym z najbardziej zurbanizowanych regionów Polski, szczególnego znaczenia nabierają zagadnienia rozwoju i integracji aglomeracji miejskich. Aglomeracje miejskie są ośrodkami gospodarczego wzrostu i innowacji, a oddziałując na otoczenie, stają się centrami obszarów metropolitalnych. Nadanie aglomeracjom odpowiedniej "masy krytycznej" prowadzić będzie do wykreowania Skonsolidowanego Śląskiego Obszaru Metropolitalnego, integrującego aglomeracje miejskie województwa śląskiego. Rozwój funkcji metropolitalnych promuje rozwój infrastruktury społecznej, kultury, edukacji i wiedzy, co w rezultacie powinno ułatwić zachodzące procesy transformacji tradycyjnej struktury gospodarki.

Kształtujący się Śląski Obszar Metropolitalny w powiązaniu z obszarem krakowskim stanowi największą w kraju koncentrację ludności i potencjału gospodarczego, a także jedną z największych koncentracji zagranicznych inwestycji przemysłowych.

Aglomeracje miejskie, stanowiąc centra obszarów metropolitalnych, mogą stać się biegunami regionalnego rozwoju w województwie śląskim, a odpowiednio dobrze powiązane infrastrukturą techniczną między sobą, jak i z innymi europejskimi aglomeracjami mogą także odgrywać bardziej znaczącą rolę na arenie europejskiej.

Aglomeracje, jako ośrodki gospodarczego wzrostu i innowacji, oddziałują na otoczenie poprzez dyfuzję, a oddziaływanie to tworzy na terytorium województwa śląskiego w miarę wyrównane warunki życia i równe szanse życiowe wszystkich jego mieszkańców. Z tego też względu rozwijanie funkcji metropolitalnych aglomeracji miejskich ma kapitalne znaczenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju województwa śląskiego.

Konieczne jest podjęcie działań mających na celu ukształtowanie się silnego organizmu aglomeracji stanowiących centra obszarów metropolitalnych, w wymiarze prawnym, organizacyjno-administracyjno-gospodarczym. Ponadto należy wesprzeć starania zmierzające do zmiany struktury własności firm świadczących usługi publiczne na poziomie lokalnym, ponadlokalnym i regionalnym w celu lepszego zarządzania tymi przedsiębiorstwami.

Kierunek działań 2: Zagospodarowanie centrów miast oraz zdegradowanych dzielnic

Zasadniczym elementem podniesienia atrakcyjności miast regionu i głównym warunkiem wzrostu jakości życia staje się zagospodarowanie centrów oraz przebudowa dzielnic zdegradowanych, charakteryzujących się złym stanem technicznym i niskim standardem życia mieszkańców. Działania te powinny obejmować modernizację struktury urbanistycznej, rozbudowę i dostosowanie istniejącej infrastruktury do zachodzących procesów suburbanizacji oraz stworzenie warunków do wypoczynku i rekreacji.

Zachodzące w województwie przemiany gospodarcze i społeczne mają bezpośredni wpływ na procesy zachodzące w miastach województwa śląskiego - ich depopulację, degradację przestrzeni miejskich, substandaryzację zasobów mieszkaniowych oraz niską jakość przestrzeni publicznych. Wiele miast województwa wymaga modernizacji struktury urbanistycznej (zwłaszcza historycznych osiedli robotniczych i dzielnic o zabudowie typu "blokowiska"), rewitalizacji centrów miast i starych oraz zabytkowych dzielnic, a także stworzenia warunków do wypoczynku i rekreacji. Dodatkowym czynnikiem powodującym degradację przestrzeni miejskich jest wysokie natężenie ruchu tranzytowego, prowadzonego przez centra miast. Zachowanie i odpowiednie wyeksponowanie walorów środowiska kulturowego miast, w tym charakterystycznych dla przemysłowych tradycji regionu obiektów poprzemysłowych, będzie miało istotne znaczenie dla nadania krajobrazowi miast województwa śląskiego indywidualnego charakteru. Wysokie walory przestrzeni wspierać będą proces restrukturyzacji obszarów zdominowanych przez tradycyjne przemysły i pilnie wymagających rekultywacji. Nasilający się proces urbanizacji stref podmiejskich aglomeracji powoduje zagospodarowanie najbliżej położonych małych miast i gmin wiejskich w sposób dekomponujący ich dotychczasową strukturę funkcjonalno-przestrzenną i powodujący powstawanie zagrożeń dla krajobrazu przyrodniczo-kulturowego i ładu przestrzennego.

Postępująca urbanizacja obrzeży miast powoduje zmniejszanie powierzchni terenów zielonych i otwartych oraz prowadzi do nieodwracalnych zmian w krajobrazie. Ośrodki osadnicze wymagają gruntownej rehabilitacji i restrukturyzacji przestrzeni miejskich, poprawy ich wewnętrznej struktury przestrzennej, ekonomicznej i społecznej oraz realizacji brakujących powiązań komunikacyjnych. Ośrodki miejskie wymagają podniesienia standardu i rozbudowy infrastruktury społecznej i technicznej oraz wzmocnienia funkcji miejskich decydujących o ich randze i konkurencyjności.

Można spodziewać się zwiększenia negatywnych rezultatów procesu suburbanizacji, jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie działania ukierunkowane na polepszenie warunków mieszkaniowych w miastach, podniesienie jakości architektury i przestrzeni publicznych oraz radykalną zmianę wizerunku przemysłowych miast.

Kierunek działań 3: Rewitalizacja terenów zdegradowanych

Większość obszarów miejskich województwa śląskiego zawiera w sobie tereny przemysłowe lub z nimi sąsiaduje. Zakłady przemysłowe przez lata wrastały w krajobraz regionu, potwierdzając historię i tradycję, przez co stały się symbolami identyfikacji miejsca, elementami tożsamości regionu. W ostatnich latach przemysł podlega znacznym przemianom związanym między innymi z procesami globalizacji gospodarki, co powoduje degradację zurbanizowanych obszarów o przemysłowym charakterze, pozostawanie w centrach miast nieużytkowanych terenów i obiektów poprzemysłowych.

Przebudowie gospodarczej i społecznej oraz tworzeniu nowego wizerunku regionu towarzyszyć musi rewitalizacja terenów zdegradowanych, w tym poprzemysłowych, pogórniczych i powojskowych. Znaczenie problematyki przekształcania terenów poprzemysłowych wynika z masowości ich występowania, a także z ich lokalizacji w potencjalnie wartościowych miejscach - centrach miast, w pobliżu arterii komunikacyjnych, w sąsiedztwie obszarów o walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Głównym celem tych działań będzie przystosowanie zdegradowanych terenów do pełnienia nowych funkcji, m.in.: gospodarczych, społecznych, rekreacyjnych, edukacyjnych, a w konsekwencji ich rewaloryzacja i poprawa warunków życia mieszkańców. Działania w tym zakresie w istotny sposób przyczynią się również do podniesienia atrakcyjności regionu. Zakres prac, kosztochłonność oraz złożoność procesów związanych z rewitalizacją wymaga współpracy podmiotów publicznych i prywatnych. Niedostrzeganie konieczności rewitalizacji skutkuje dalszą degradacją terenu oraz stwarza zagrożenie dla ludzi i środowiska.

W województwie śląskim, podobnie jak w całym kraju, nie istnieją rozwiązania systemowe ukierunkowane na kompleksowy proces przekształcania terenów poprzemysłowych. Konieczne jest więc przeprowadzenie ich rzetelnej inwentaryzacji i klasyfikacji, rozwiązanie kwestii własnościowych. Na przeszkodzie efektywnej rehabilitacji terenów zdegradowanych stają także bariery prawne i finansowe.

Kierunek działań 4: Kształtowanie ośrodków wiejskich

Rozwój i wzrost atrakcyjności terenów wiejskich uzależniony jest od potencjału ośrodków wiejskich. Powstanie wielofunkcyjnych ośrodków na terenach wiejskich wymaga tego, by były one wyposażone w odpowiednią infrastrukturę, przygotowane do skutecznego organizowania i integrowania życia oraz wspierania lokalnych inicjatyw na tych obszarach. Działalność ośrodków wiejskich stanowi ważne ogniwo wspierania inicjatyw na rzecz rozwoju rolnictwa poprzez zwiększenie potencjału zasobów ludzkich.

Ukształtowanie wielofunkcyjnych, zróżnicowanych oraz atrakcyjnych do zamieszkania ośrodków wiejskich wymaga tworzenia środowiska przyjaznego rozwojowi przedsiębiorczości, działalności ośrodków kulturalnych i edukacyjnych, rozwijania lokalnych i ponadlokalnych inicjatyw. Niezbędne są także działania na rzecz rozwoju infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, przyciąganie inwestycji przyjaznych środowisku i podnoszących atrakcyjność obszarów wiejskich oraz zniesienie barier przestrzennych - czasu dostępu ludności wiejskiej do usług oferowanych na terenach miejskich. Istotne jest również zapewnienie zbieżności i powiązania regionalnych kierunków rozwoju obszarów wiejskich z uwzględnieniem funkcji i oddziaływania obszarów metropolitalnych.

Uwzględniając rozwój ośrodków wiejskich w oparciu o specyficzne walory społeczno-kulturowe, należy również podjąć wysiłki zmierzające do zachowania ich różnorodności i spuścizny kulturowej. Dlatego też tak istotne jest zachowanie i kształtowanie krajobrazu, ochrona i wykorzystanie zasobów środowiska przyrodniczego, dziedzictwa kulturowego wsi, dokumentowanie i popularyzacja tradycji oraz wspieranie lokalnych i ponadlokalnych inicjatyw skierowanych na kultywowanie tradycji obszaru wiejskiego.

Kierunek działań 5: Uporządkowanie i wdrożenie systemu gospodarki odpadami

Dla zapewnienia właściwego rozwoju regionu i poprawy atrakcyjności terenu ważne jest uporządkowanie gospodarki odpadami w województwie. Skuteczne wydzielanie odpadów niebezpiecznych i ich neutralizacja oraz bezpieczne składowanie pozostałych odpadów jest czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo istniejących zasobów przyrodniczych, w tym przede wszystkim wody i gleb. Minimalizacja ilości powstających odpadów, segregacja i powtórne wykorzystanie zmniejszy powierzchnię i pojemność składowisk oraz ogólne zużycie surowców.

Uporządkowaniu i wdrożeniu systemu gospodarki odpadami służyć powinna realizacja planów gospodarki odpadami na poszczególnych szczeblach administracji publicznej w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, odpadami powstającymi w sektorze gospodarczym oraz odpadami niebezpiecznymi.

W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi należy dążyć do uporządkowania pod względem organizacyjnym systemów zbiórki i transportu, podniesienia świadomości społecznej mieszkańców, podniesienia skuteczności selekcji odpadów oraz rozwoju selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych wytwarzanych w grupie odpadów komunalnych.

W gospodarce odpadami powstającymi w sektorze gospodarczym podjęte działania winny być ukierunkowane w szczególności na ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów, w tym poprzez stosowanie niskoodpadowych technologii produkcji, odzysk i ich unieszkodliwianie, w ostateczności ich bezpieczne składowanie oraz ograniczenie negatywnego wpływu składowisk odpadów na środowisko w szczególności starych, nieczynnych składowisk, niespełniających wymogów ekologicznych.

W gospodarce odpadami niebezpiecznymi głównym celem podejmowanych działań musi być maksymalne ograniczenie odpadów trafiających do środowiska, w tym na składowiska odpadów. Odpady niebezpieczne wytworzone w sektorze gospodarczym oraz odpady niebezpieczne wydzielone ze strumienia odpadów komunalnych winny być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione w instalacjach istniejących na terenie województwa lub na terenie sąsiednich województw. W celu wydzielenia odpadów niebezpiecznych ze strumienia odpadów komunalnych należy zbudować sieć gminnych punktów zbiórki odpadów niebezpiecznych. Niezbędnym elementem tworzonego systemu musi być sieć stacji przeładunkowych odpadów niebezpiecznych. System gospodarki odpadami niebezpiecznymi, ze względu na istniejącą sieć instalacji do ich unieszkodliwiania, musi mieć zasięg ponadregionalny.

Kierunek działań 6: Utworzenie systemu kształtowania i wykorzystania zasobów wodnych

Ograniczone zasoby wodne województwa śląskiego wymuszają wdrożenie racjonalnego systemu zarządzania zasobami wodnymi. Uporządkowanie zasad zarządzania gospodarką wodną pozwoli na racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi oraz zmniejszenie zagrożenia ekologicznego związanego z deficytem wód powierzchniowych i podziemnych oraz ich rosnącym zanieczyszczeniem. Wody podziemne są nośnikiem wewnętrznego ciepła Ziemi, które może być wykorzystywane w różnych celach: między innymi do produkcji energii elektrycznej, w ciepłownictwie i balneologii. Niezbędne jest określenie możliwości pozyskania i zagospodarowania energii geotermalnej na terenie województwa.

Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi oraz konsekwentne prowadzenie działań zmierzających do poprawy ich jakości, ilości i dostępności w znaczący sposób poprawi warunki życia mieszkańców województwa śląskiego. Polepszeniu ulegnie jakość wód wykorzystywanych do zaspokajania potrzeb ludności i przemysłu. Należy również oczekiwać znaczącej poprawy jakości środowiska przyrodniczego, czego przejawem będzie wzrost bioróżnorodności, rozwój ekosystemów wodnych i związanych z wodami. W konsekwencji wzrośnie atrakcyjność regionu w aspekcie rozwoju turystyki.

Szczególnie ważne jest między innymi zmniejszenie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód podziemnych i powierzchniowych, w tym budowa systemu oczyszczalni ścieków organizowanych w zlewniach rzek, eliminowanie zrzutów zasolonych wód kopalnianych do cieków, ochrona obiektów, które w naturalny sposób zapewniają retencję wodną oraz zwiększają procesy samooczyszczania się wód.

Odpowiednie gospodarowanie zasobami wodnymi pozwoli również na podniesienie bezpieczeństwa obszarów zagrożonych powodziami. W zakresie ochrony przeciwpowodziowej istotne jest wdrażanie zasad racjonalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych, w tym budowa wałów. Konieczne jest również stworzenie sprawnego systemu retencji wodnej (budowa zbiorników retencyjnych) oraz modernizacja urządzeń melioracyjnych. Trzeba także dążyć do zachowania naturalnych zbiorników retencyjnych, takich jak: tereny podmokłe i nieuregulowane cieki wodne.

Kierunek działań 7: Polepszenie jakości powietrza

Zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń powietrza oraz ograniczanie lub eliminowanie wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających, w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu, wpłynie pozytywnie na poprawę jakości gleb i wód powierzchniowych oraz w znacznym stopniu przyczyni się do polepszenia stanu zdrowia mieszkańców regionu. Poprawa jakości powietrza należy również do najistotniejszych elementów nowego wizerunku województwa.

Największym problemem w kontekście zanieczyszczenia powietrza w województwie śląskim jest wysokie stężenie pyłu zawieszonego. Pył zawieszony pochodzi z wielu źródeł komunalnych, przemysłowych i oddziaływania komunikacji. Głównie związany jest z ruchem samochodowym i zużyciem paliw na cele grzewcze i bytowe. Za emisję pyłu oprócz przemysłu odpowiada również gospodarka komunalna, powszechność stosowania węgla w indywidualnym ogrzewaniu oraz stosowanie paliw o niskiej jakości, a także spora ilość skorodowanych materiałów budowlanych zawierających azbest. Na jakość powietrza negatywnie wpływa także emisja gazowych zanieczyszczeń, w tym zwłaszcza zubożających warstwę ozonową tj. chlorowcopochodne węglowodorów alifatycznych - CFC oraz powodujących efekt cieplarniany zwłaszcza CO₂. Problemy te będą rozwiązane zgodnie z programami ochrony powietrza.

W celu poprawy zaistniałej sytuacji należy przede wszystkim ograniczyć emisję pyłu związaną z wytwarzaniem energii cieplnej do celów bytowo-gospodarczych poprzez podłączanie do istniejących sieci ciepłowniczych, zwiększenie wykorzystania energii elektrycznej i gazu oraz lokalnych zasobów energii odnawialnej, stosowanie nowoczesnych technologii, przestrzeganie standardów energooszczędności w nowo budowanych i modernizowanych obiektach. Trzeba także ograniczyć emisję z transportu i komunikacji poprzez kontynuację inwestycji drogowych, w tym wspieranie działań zmierzających do wyeliminowania tranzytowego ruchu samochodowego z centrów miast, modernizację i przebudowę dróg, modernizację taboru komunikacji zbiorowej, rozwój i modernizację transportu szynowego, zmianę organizacji ruchu lokalnego i regionalnego, eliminowanie pojazdów niespełniających standardów technicznych. Należy również ograniczyć i likwidować emisję wtórną ze zwałowisk odpadów, w szczególności termicznie czynnych oraz wielkoobszarowych składowisk przemysłowych i komunalnych.

Kierunek działań 8: Ochrona przed hałasem

Hałas zalicza się do czynników środowiskowo uciążliwych, obniża warunki życia człowieka i powoduje negatywne konsekwencje dla zdrowia. Ma on inną specyfikę w porównaniu ze szkodliwością gazowych i pyłowych zanieczyszczeń, bowiem następstwa uciążliwości akustycznej - hałasu dotykają głównie człowieka. Stałe zwiększanie się poziomu i zasięgu hałasu wynika z postępującej urbanizacji i komunikacji. Za najbardziej uciążliwe dla środowiska zewnętrznego źródła hałasu należy uznać przede wszystkim ruch drogowy, kolejowy i lotniczy oraz działalności prowadzone na terenach obiektów przemysłowych. Największe natężenie hałasu występuje wzdłuż ciągów komunikacyjnych (terenów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych) oraz w obrębie obszarów przemysłowych. Jednak natężenie hałasu pochodzącego ze źródeł przemysłowych jest dużo mniejsze niż hałasu komunikacyjnego. Wpłynęło na to ograniczenie produkcji przemysłowej oraz likwidacja części szczególnie uciążliwych wydziałów produkcyjnych.

Do głównych kierunków działań zmierzających do ograniczenia poziomu hałasu w województwie zaliczyć należy sporządzenie mapy akustycznej województwa, budowę ekranów przeciwakustycznych przy drogach szybkiego ruchu przebiegających w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, obsadzenie głównych tras komunikacyjnych pasami zieleni, modernizację środków transportu, w tym modernizację linii transportu szynowego z wymianą taboru. Ponadto konieczne jest opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem poziomu hałasu i wprowadzaniem zapisów dotyczących standardów akustycznych danego terenu, a także rozbudowa systemu monitoringu hałasu oraz wzmożenie kontroli jednostek gospodarczych w zakresie emitowanego hałasu.

Kierunek działań 9: Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych

Dla zachowania bioróżnorodności, będącej wyrazem dziedzictwa przyrodniczego województwa śląskiego, konieczne jest odtwarzanie i utrzymywanie istniejących wartości przyrodniczych i kulturowych regionu, w tym zwiększenie i poprawa kondycji przyrodniczej terenów leśnych. Zależeć od tego będzie bezpośrednia efektywna poprawa warunków życia mieszkańców regionu.

Zachowanie dziedzictwa przyrody jest nie tylko obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa, ale także naszą powinnością wobec przyszłych pokoleń. Dlatego niezbędne jest utworzenie systemu chroniącego przyrodę o zróżnicowanej wartości i zagrożeniu oraz zapewniającego prawidłowe funkcjonowanie środowiska naturalnego. Należy opracować plany ochrony parków krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody na terenie województwa. W skali krajowej zostały opracowane koncepcje systemu obszarów chronionych, np. Krajowy System Obszarów Chronionych, Ekonet - Polska, a ostatnio Europejskiej Sieci Ekologicznej - Natura 2000, w oparciu o które tworzone są rozwiązania systemowe w regionie.

Ukształtowanie regionalnego systemu obszarów chronionych wymaga podjęcia działań, w tym np.: waloryzację przyrody ożywionej i nieożywionej, określenie zagrożenia przyrody ożywionej (gatunki i siedliska przyrodnicze) i nieożywionej (opracowanie regionalnych czerwonych list i czerwonych ksiąg), wyznaczenie struktur ekologicznych i obszarów przyrodniczych o znaczeniu światowym, krajowym, regionalnym i lokalnym, utrzymanie i wzmocnienie korytarzy ekologicznych, określenie form ochrony przyrody adekwatnych do znaczenia i zagrożenia wartości przyrodniczych oraz struktur ekologicznych, opracowanie programów ochrony i restytucji gatunków i siedlisk przyrodniczych oraz struktur ekologicznych, stworzenie systemu informatycznego o obszarach chronionych dla potrzeb zarządzania i monitoringu systemu, opracowanie kompleksowego programu edukacji ekologicznej oraz wzmocnienie służb ochrony przyrody.

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice