|
"Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010"
IV. Odnowa wsi w Polsce i województwie śląskim
1. Pojęcie i podstawowa charakterystyka odnowy wsi
W opracowaniach dotyczących odnowy wsi zwraca się uwagę na kilka podstawowych
zagadnień, które pozwalają na określenie tego pojęcia. W szczególności
odnowa wsi koncentruje się wokół zagadnień związanych z ekonomicznym bytem
wsi, ale również z warunkami materialnymi życia mieszkańców (standard
życia) Jednocześnie w procesie odnowy wsi bardzo mocno akcentuje się jakość
życia, wynikającą z pozamaterialnych, duchowych i społecznych potrzeb
osób i całej społeczności wiejskiej. Cechą odnowy wsi jako metody rozwoju
obszarów wiejskich jest zatem kompleksowość, polegająca na uzgodnieniu
i realizowaniu całościowej wizji rozwoju wsi, z myślą o zachowaniu jej
tożsamości, przestrzennej integralności oraz zharmonizowaniu podstawowych
funkcji: mieszkalnej, gospodarczej (produkcja i usługi) oraz rekreacyjnej
i wypoczynkowej.
W procesie odnowy wsi bardzo mocno podkreśla się potrzebę dokonania zasadniczej
zmiany w mentalności mieszkańców wsi z pasywnego odbioru procesów sterowanych
z zewnątrz na postawy polegające na kreatywnych i uporządkowanych działaniach,
polegających na wzięciu odpowiedzialności za swoje bezpośrednie otoczenie,
jak również za przyszłość swojej społeczności. Zwraca się uwagę na fakt,
iż odnowa wsi jest czymś więcej, niż upiększeniem fasad budynków, porządkowaniem
przestrzeni wiejskiej, renowacją historycznych budynków czy realizacją
nowych inwestycji dotyczących infrastruktury wiejskiej czy imprez o charakterze
kulturalnym czy rekreacyjnym, ale przede wszystkim odbudową tożsamości
i integralności wsi oraz zachowaniem wartości życia wiejskiego, zakorzenionych
w jej kulturze i tradycji . Odnowa wsi jest zarówno koncepcją rozwojową,
jak również skuteczną metodą rozwoju obszarów wiejskich, uwalniającą jednostki
i społeczności od myślenia w kategoriach roszczeniowych, a jednocześnie
przesuwającą odpowiedzialność za przyszłość społeczności wiejskiej na
nią samą.
Reasumując należy, więc stwierdzić, iż odnowa wsi jest współcześnie ważną
napędową siłą rozwoju obszarów wiejskich, skutecznie przeobrażającą tereny
nią objęte i stanowiącą istotny składnik procesów rozwojowych na poziomie
lokalnym i regionalnym. Zdaniem Ryszarda Wilczyńskiego, uznanego w Polsce
autorytetu w tej dziedzinie, odnowa wsi to proces kształtowania warunków
życia ludzi na obszarach wiejskich, którego animatorem i podmiotem jest
społeczność lokalna. Oddziałuje on na standard życia i jego jakość oraz
źródła utrzymania mieszkańców, jednocześnie zachowując tożsamość wsi wyrażającą
się wartościami życia wiejskiego, wzmacnianiem i rozwojem dziedzictwa
duchowego, kulturowego i materialnego wsi.
2. Odnowa wsi w Polsce na tle doświadczeń regionów Europy Zachodniej
Pierwsze próby zastosowania podejścia typu odnowa wsi w realiach polskich
zostały podjęte na Opolszczyźnie w 1996 r. Inspiracją do rozpoczęcia działań
w tym zakresie stały się osiągnięcia Nadrenii-Palatynatu - landu partnerskiego
dla Opolszczyzny oraz doświadczenia płynące z konkursu "Piękna Wieś"
prowadzonego przez wojewodę opolskiego. Uruchomiono Program, którego celem
było podjęcie działań na rzecz integracji społeczności wiejskich, utrzymanie
wartości życia wiejskiego, waloryzacji przestrzeni wsi w zakresie infrastruktury
technicznej i społecznej, krajobrazu, architektury i usług oraz wykonanie
przedsięwzięć podnoszących standard życia. Efektem miały być lepsze warunki
do osiedlania, inwestowania, rozwoju usług, tworzenia miejsc pracy oraz
zarobkowania poza rolnictwem. Wskazano, że istotą Programu jest pobudzenie
społeczności sołeckiej i jej zaangażowanie w przedsięwzięcia dotyczące
własnej wsi, co będzie skutkować zwiększeniem roli sołectw oraz dekoncentracją
wykonania niektórych gminnych zadań. Decydującą rolę w uruchomieniu procesu
odnowy odegrał Ryszard Wilczyński - ówczesny Przewodniczący Sejmiku Samorządowego
Województwa Opolskiego, obecny Pełnomocnik Zarządu województwa opolskiego
ds. Programu Odnowy Wsi.
W latach następnych nastąpił lawinowy wzrost uczestników Programu. W latach
1997 - 1998 przeszkolono w różnej formie ok. 550 osób, a 375 dodatkowych
wzięło udział w warsztatach tworzenia strategii rozwoju wsi. W roku 1998
r. miała miejsce pierwsza w kraju - przeprowadzona w tak dużej skali -
próba budowy strategii rozwoju na poziomie sołectwa, co okazało się momentem
przełomowym, decydującym o sukcesie wdrażania Programu i poszerzaniu skali
jego zasięgu w latach następnych. Po reformie ustrojowej Państwa w 1999
r. odnowę wsi włączono w obręb celów Strategii Rozwoju Województwa Opolskiego.
Jako element składowy programu reaktywowano konkurs "Piękna Wieś
Opolska" (poprzednio prowadzony przez wojewodę opolskiego), do którego
zgłosiła się rekordowa liczba 34 gmin (22 wsie i 37 zagród). W roku 2005
liczba uczestników opolskiego programu wynosiła 65 gmin i 347 sołectw.
Doświadczenia województwa opolskiego we wdrażaniu procesów odnowy wsi
stały się wielkim impulsem i inspiracją podobnych działań w innych regionach
Polski. Udane próby przeniesienia doświadczeń Opolszczyzny na większą
skalę zostały najwcześniej podjęte w województwie pomorskim - w roku 2001.
Proces odnowy rozpoczęto projektem pilotażowym, w którym uczestniczyło
8 sołectw. Grono uczestników Programu zostało znacznie powiększone dzięki,
wpisaniu Pomorskiego Programu Odnowy Wsi do Kontraktu Wojewódzkiego na
lata 2001 - 2002 (Priorytet IV, Działanie 2). W roku 2003 na finansowanie
Programu przeznaczono kwotę 2,2 mln zł.
Zarówno doświadczenia opolskie i pomorskie, jak również wynikające z podjętych
z początkiem obecnej dekady innych przedsięwzięć z zakresu odnowy wsi
na mniejszą skalę, przyniosły wiele nadzwyczaj cennych przykładów, pozytywnej
mobilizacji społeczności wiejskich, objętych odnową wsi. W licznych przypadkach
odnowa wsi okazała się znakomitym antidotum na marazm i patologie społeczne,
przyczyniając się do uruchomienia - powolnych z początku - procesów rozwojowych
na obszarach, które przez dziesięciolecia znajdowały się poza głównymi
nurtami i obszarami rozwoju. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż w przypadku
programu opolskiego duże korzyści (nawet znaczone materialnymi efektami)
przyniosły relatywnie niewielkie nakłady w postaci wsparcia zewnętrznego,
które przez zapobiegliwe społeczności wiejskie zostały pomnożone o wkład
własny często kilkakrotnie. W niektórych przypadkach dźwignia finansowa
polegała na uruchomieniu przez społeczności wiejskie zasobów dziesięciokrotnie
większych w stosunku do wysokości dotacji zewnętrznych.
3. Doświadczenia odnowy wsi w województwie śląskim
3. 1 Pilotażowe działania na rzecz odnowy wsi w województwie
śląskim
Zainicjowania procesu odnowy wsi w województwie śląskim dokonał Śląski
Związek Gmin i Powiatów. W roku 2002 po raz pierwszy podjął działania
na rzecz odnowy wsi, uruchamiając w ramach realizowanego od kilku lat
programu działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich regionu: Program
Pilotażowy "ODNOWA WSI ŚLĄSKIEJ". Pierwsze działania związane
z uruchomieniem odnowy wsi zostały zainicjowane przez Związek po podróży
informacyjnej grupy samorządowców śląskich do województwa opolskiego w
czerwcu 2002 r., która miała na celu poznanie opolskich doświadczeń odnowy
wsi.
Za cel pilotażu przyjęto zweryfikowanie doświadczeń odnowy wsi uzyskanych
w innych regionach Polski, zainicjowanie procesów odnowy wsi w wybranych
obszarach województwa śląskiego oraz przygotowanie jednostek samorządowych
i społeczności lokalnych do wykorzystania środków dostępnych w Funduszach
Strukturalnych oraz Inicjatywie Wspólnotowej LEADER+. W Programie Pilotażowym
celowo przyjęto podejście i metodologię odnowy wsi wzorowaną na przyjętej
w programie opolskim. W Programie Pilotażowym początkowo udział wzięły
dwa powiaty (gliwicki, cieszyński), sześć gmin (Rudziniec, Gierałtowice,
Sośnicowice, Pilchowice, Hażlach, Goleszów) oraz 8 sołectw, położonych
na terenie ww. jednostek samorządu terytorialnego. W maju 2003 r. do Programu
dołączyła Gmina Suszec (powiat pszczyński) z 2 sołectwami. Do struktury
organizacyjnej Programu, po raz pierwszy w Polsce, włączono powiaty, nadając
im znaczącą rolę w kreowaniu instrumentów wsparcia sołeckich przedsięwzięć
w dziedzinie odnowy wsi. Novum stanowiło także opracowanie tzw. "karty
dań", będącej zestawieniem instrumentów wsparcia, możliwych do uruchomienia
z poziomów: gminy, powiatu i regionu.
W okresie pierwszego roku trwania programu, wyłonione grupy liderów wiejskich
przeszły kompleksowy cykl szkoleniowo-aktywizujący, polegający na:
- podróży studialnej, której program obejmował prezentację wcześniejszych przykładów i doświadczeń opolskiej odnowy wsi;
- wizjach lokalnych sołectw przez moderatorów Programu;
- dwudniowych warsztatach strategicznych "Planowanie w procesie odnowy wsi";
- warsztatach z budowy i zarządzania projektami;
- warsztatach nt. planowania przestrzennego wsi i kształtowania krajobrazu wiejskiego;
W kolejnym okresie odbywały się szkolenia informujące o możliwościach
finansowania drobnych przedsięwzięć na obszarach wiejskich, spotkania
nt. instrumentów wsparcia odnowy wsi oraz konsultacje problemowe z moderatorami
i ekspertami z dziedziny odnowy wsi. Pierwszy rok działalności grup liderów
wiejskich w odnowie wsi został podsumowany I Dorocznym Spotkaniem Grup
Odnowy Wsi (Ustroń, listopad 2003).
W ramach realizowanego przez Związek pilotażu działaniami inicjującymi
proces odnowy wsi objęto w sumie grupę ok. 14 tys. mieszkańców wsi, a
zdobyte dotychczasowe doświadczenia w 10 sołectwach objętych pilotażem,
doświadczenie uznano za bardzo korzystne. Na podkreślenie zasługuje skutecznie
dokonana integracja społeczności wiejskich, choć w niektórych przypadkach
nie obyło się bez konfliktów. Grupy liderów wiejskich wykazały dużą przedsiębiorczość
i kreatywność, realizując przedsięwzięcia bez większego wsparcia finansowego,
pochodzącego z zewnątrz. Ciekawym rozwiązaniem okazał się uruchomiony
w Powiecie Gliwickim konkurs ekologiczny pn. "Sołectwo przyjazne
środowisku". Po około 15 miesiącach realizacji pilotażu, niektóre
sołectwa osiągnęły już stosunkowo zaawansowany poziom realizacji procesu
odnowy.
W konsekwencji przeprowadzonej przez Związek w ostatnim kwartale 2003
r. ankiety nt. potrzeby uruchomienia szerszego, regionalnego programu
odnowy wsi w województwie śląskim, która wykazała bardzo duże zainteresowanie
gmin i sołectw takim programem, prowadzono intensywne rozmowy nad potrzebą
uruchomienia programu regionalnego, który mógłby objąć większą grupę zainteresowanych
sołectw. W dniu 17 września 2004 r. doszło do podpisania pierwszej umowy
o współpracy pomiędzy Województwem Śląskim a Śląskim Związkiem Gmin i
Powiatów przy realizacji cyklu szkoleniowo-aktywizującego pilotażowego
etapu ŚLĄSKIEGO PROGRAMU ODNOWY WSI.
Programem tym do końca 2005 r. zostało objętych łącznie 50 wsi (10 sołectw
uczestniczących w programie pilotażowym - tzw. Komponent A oraz dodatkowo
40 innych wsi z obszaru województwa śląskiego - tzw. Komponent B).
Mapka przedstawiająca gminy biorące udział w pilotażowym
etapie ŚPOW
w okresie październik 2004 - maj 2005
 |
gminy z 2 sołectwami w ŚPOW | |
| gminy z 1 sołectwem w ŚPOW | ||
Od końca października 2004 r. rozpoczęto realizację cyklu szkoleniowo-aktywizującego, w ramach którego do końca grudnia 2005 r. zrealizowano następujące przedsięwzięcia:
- 2 dwudniowe podróże studyjne do województwa opolskiego w celu zapoznania się z doświadczeniami programu odnowy wsi realizowanego w województwie opolskim (październik 2004 r.),
- 10 wizji terenowych grupy 40 sołectw włączonych do Programu - tzw. KOMPONENT B (październik 2004 r. - luty 2005 r.),
- cykl 10 dwudniowych warsztatów strategicznych pn. "Planowanie w procesie odnowy wsi" zakończonych wypracowaniem części dokumentacji niezbędnej do Działania 2.3 SPO "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" (a obejmującej takie zagadnienia jak: elementy planu rozwoju miejscowości: kierunki rozwoju - plany i programy odnowy wsi, analizy zasobów wsi, analizy mocnych i słabych stron wsi oraz szans i zagrożeń), (październik 2004 r.- luty 2005 r.),
- cyklu 7 szkoleń nt. wypełniania wniosku i sporządzania dokumentacji do działania 2.3 "Odnowa wsi " zawartego w SPO "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich" - szkolenia zorganizowano na obszarze całego województwa (luty 2005 r.),
- informacja nt. pilotażowego etapu Śląskiego Programu Odnowy Wsi podczas 7 spotkań w ramach akcji "Czas na odnowę" organizowanej przez Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów w województwach: śląskim, świętokrzyskim i łódzkim (marzec - maj 2005 r.),
- cyklu 10 warsztatów nt. budowania i zarządzania projektami (marzec - maj 2005 r.),
- uruchomienie strony internetowej www.odnowawsi.pl (maj 2005 r.),
- indywidualne konsultacje projektów, dokumentacji i wniosków projektowych do Działania 2.3 (kwiecień - maj 2005 r.),
- II edycja Konkursu "Piękna Wieś Województwa Śląskiego" (kwiecień-listopad 2005 r.),
- 4 spotkania terenowe nt. instrumentów wsparcia grup odnowy wsi (maj 2005 r.).
- II Doroczne Spotkanie Grup Odnowy Wsi (grudzień 2005 r.)
W ciągu 8 miesięcy realizacji regionalnego Śląskiego Programu Odnowy
Wsi przeprowadzono łącznie około 61 dni szkoleniowych (około 290 godzin
zajęć szkoleniowych), w większości na terenie wsi biorących udział w programie.
Przeszkolono grupę około 220 osób - liderów wiejskich oraz urzędników
samorządowych, zajmujących się tematyką odnowy wsi. Efektem prac warsztatowych
było powstanie 40 wiejskich strategii rozwoju, z których większość została
wykorzystana jako dokumentacja w Działaniu 2.3 SPO.
W pierwszej połowie 2004 r. we współpracy z Instytutem Budownictwa i Architektury
Krajobrazu Akademii Rolniczej we Wrocławiu Śląski Związek Gmin i Powiatów
zainicjował pierwsze w województwie śląskim prace z zakresu planowania
i zagospodarowania przestrzennego dotyczące konkretnych wsi. Przedsięwzięcie
to było konsekwencją wizyty przedstawicieli samorządów lokalnych oraz
liderów wiejskich skupionych wokół idei odnowy wsi w województwie śląskim
w Akademii Rolniczej we Wrocławiu w marcu 2004 r. Delegacja ta obejrzała
wystawę kilkudziesięciu prac, zrealizowanych na terenie województw dolnośląskiego
oraz opolskiego. Celem tych prac było promowanie ochrony krajobrazu wiejskiego
oraz racjonalne kształtowanie przestrzeni objętych pracami wsi. Do pilotażowego
opracowania w woj. śląskim wybrano wieś Kisielów, uczestniczącą wcześniej
w sposób bardzo aktywny w Programie Pilotażowym "ODNOWA WSI ŚLĄSKIEJ".
Pierwszy etap realizacji Śląskiego Programu Odnowy Wsi został podsumowany
w trakcie II Dorocznego Spotkania Grup Odnowy Wsi w Ustroniu (2-3 grudnia
2005 r.). Podczas tego 2-dniowego zjazdu przedstawiciele grup odnowy wsi
spotkali się celem wymiany doświadczeń z moderatorami, ekspertami i innymi
osobami, które uczestniczyły w dotychczasowych pracach w ramach odnowy
wsi w województwie śląskim.
Śląskie doświadczenia odnowy wsi zostały zaprezentowane przez Ferdynanda
Morskiego, Dyrektora Biura Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, na II Polskim
Kongresie Odnowy Wsi w dniach 5-7 maja 2004 r. w Szymbarku w województwie
pomorskim oraz na I Powiatowym Kongresie Odnowy Wsi w dniu 19 września
2004 r. w Nysie (województwo opolskie). W obydwu w/w wydarzeniach uczestniczyły
delegacje liderów wiejskich z województwa śląskiego, przedstawiciele Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Śląskiego Związku Gmin i Powiatów.
3. 2. "Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego"
w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego "Restrukturyzacja i modernizacja
sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich"
W kwietniu 2005 r. Zarząd Województwa Śląskiego uruchomił konkurs na dofinansowanie
realizacji projektów w Działaniu 2.3 "Odnowa wsi oraz zachowanie
i ochrona dziedzictwa kulturowego" w ramach Sektorowego Program Operacyjnego
"Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój
obszarów wiejskich" z pulą alokacji rzędu 18,7 mln zł. W konkursie
tym zgłaszano przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu odnowy wsi o wartości
do 450 tyś. zł, przy maksymalnym poziomie dofinansowania rzędu 80% wysokości
kosztów kwalifikowanych projektu. Działanie 2.3 było jednym z trzech działań,
których decyzje o akceptacji projektów były podejmowane na poziomie regionalnym.
Podsumowanie konkursu w Działaniu 2.3 "Odnowa wsi oraz zachowanie
i ochrona dziedzictwa kulturowego" w województwie śląskim przedstawia
poniższa tabela.
Część I
| 1a | Gminy uprawnione do uzyskania dofinansowania |
Liczba
|
118
|
| 1b | Gminy uprawnione, które złożyły wnioski |
Liczba
|
61
|
| 2 | Gminy które złożyły wnioski (1b) do ogółu Gmin uprawnionych (1a) |
% (1b/1a)
|
51,6
|
| 3a | Złożone wnioski |
Liczba
|
130
|
| 3b | Wnioski złożone przez Gminy |
Liczba
|
130
|
| 3c | Wnioski złożone przez Instytucje Kultury |
Liczba
|
0
|
| 4 | Ilość Gmin, które złożyły wnioski |
Liczba
|
61
|
| 5 | Ilość Gmin, które złożyły wnioski do ogółu gmin uprawnionych |
% (4/1a)
|
51,6
|
| 6 | Wnioski odrzucone |
Liczba
|
22
|
| 7 | Wnioski poprawne |
Liczba
|
108
|
| 8 | Ilość gmin, które złożyły poprawne wnioski |
Liczba
|
58
|
| 9 | Ilość Gmin, które złożyły poprawne wnioski do ogółu uprawnionych Gmin |
% (8/1a)
|
49,15
|
| 10 | Wnioski poprawne do wniosków ogółem |
% (7/3a)
|
83,07
|
| 11 | Wnioski poprawne, które uzyskały kryterium regionalne |
Liczba
|
108
|
| 12a | Wnioski, które uzyskały dofinansowanie |
Liczba
|
88
|
| 12b | Wnioski Instytucji Kultury, które uzyskały dofinansowanie |
Liczba
|
0
|
| 13 | Wnioski, które uzyskały dofinansowanie ze względu na punkt regionalny |
Liczba
|
108
|
| 14 | Minimalna ilość punktów pozwalająca na otrzymanie dofinansowania |
Liczba
|
3
|
| 15 | Wnioski, które nie uzyskały dofinansowania ze względu na brak środków |
Liczba
|
20
|
| 16 | Łączna kwota dofinansowania unijnego (EFOiGR) projektów ogółu złożonych wniosków |
Zł
|
29 828 615,22
|
| 17 | Łączna kwota dofinansowania unijnego (EFOiGR) projektów poprawnych |
Zł
|
24 850 859,60
|
| 18 | Łączna kwota dofinansowania Unijnego (EFOiGR) projektów, które otrzymały dofinansowanie |
Zł
|
18 604 432,80
|
| 19 | Środki do dyspozycji |
Zł
|
18 736 089,29
|
| 20 | Środki niezbędne aby dofinansować wszystkie poprawne wnioski |
Zł
|
24 850 859,60
|
| 21 | Niedobór środków |
Zł (20-19)
|
6 114 770,31
|
| 22 | Średnia kwota dofinansowania EFOiGR ogółu projektów |
Zł (16/3)
|
229 450,88
|
| 23 | Średnia kwota dofinansowania EFOiGR poprawnych projektów |
ZŁ (17/7)
|
230 100,55
|
| 24 | Średnia kwota dofinansowania poprawnych projektów, które otrzymały dofinansowanie |
Zł (18/12a)
|
211 414,01
|
Część II
| L.p | Wnioski wg kategorii |
Wnioski złożone
|
Wnioski które uzyskały dofinansowanie
|
||
|
Liczba
|
% ogółu
|
Liczba
|
% ogółu
|
||
| 1 | Budowa, adaptacja lub remont połączony z modernizacją oraz wyposażenie obiektów publicznych pełniących funkcje kulturalne |
41
|
31,5
|
28
|
31,8
|
| 2 | Infrastruktura rekreacyjna, sportowa oraz turystyczna, w tym systemy informacji wizualnej |
37
|
28,6
|
25
|
28,5
|
| 3 | Kształtowanie i zagospodarowanie centrów wsi, urządzanie terenów zielonych i wypoczynkowych oraz zagospodarowanie zbiorników i cieków wodnych |
50
|
38,5
|
33
|
37,5
|
| 4 | Wyburzenie i rozbiórka zdewastowanych budynków i budowli publicznych, jeżeli niemożliwe jest ich odnowienie i dalsze użytkowanie |
0
|
0
|
0
|
0
|
| 5 | Kultywowanie tradycji społeczności lokalnych oraz tradycyjnych zawodów |
1
|
0,7
|
1
|
1,1
|
| 6 | Rewitalizacja lub adaptacja obiektów zabytkowych połączona z ich remontem, użytkowanych na cele publiczne oraz odnowienie lub konserwacja lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci |
1
|
0,7
|
1
|
1,1
|
| 7 | Zakup i odnowienie nie użytkowanych obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa regionu i ich adaptacja na cele publiczne |
0
|
0
|
0
|
0
|
|
RAZEM
|
-
|
100
|
-
|
100
|
|
4. Przykłady przedsięwzięć w ramach odnowy wsi w Województwie Śląskim
IZBA OD STARKI w CHUDOWIE
W budynku "Starej szkoły" w Chudowie mieszkańcy założyli Izbę
Regionalną, w której oglądać można wystrój i wyposażenie pomieszczeń tradycyjnych,
wiejskich chat oraz bogatą kolekcję starych - często zabytkowych przedmiotów
codziennego użytku z przełomu XIX i XX wieku. Izbę założono zarówno z
myślą o przodkach, po których pamiątki znajdują godne miejsce przechowywania,
jak również o przyszłych pokoleniach, które kiedyś będą mogły przekonać
się, jak żyli Ślązacy zamieszkujący tereny Chudowa. Co służyło gospodyni
domowej?, jakimi narzędziami posługiwał się cieśla?, jakie przedmioty
były traktowane w starych czasach jako podstawowe, a jakie były zbytkiem?
Projekt "Izba od Starki" zwyciężył w kategorii "Najlepsze
przedsięwzięcie odnowy wsi" w edycji 2005 konkursu "Piękna Wieś
Województwa Śląskiego"
Lokalizacja: Chudów (Gmina Gierałtowice), ul. Szkolna 52, telefon 032
2386975, opiekun Izby od Starki - p. Monika Organiściok
SUSZECKIE JARMARKI PRZEDŚWIĄTECZNE
"Suszecki Jarmark Przedświąteczny" jest samodzielną inicjatywą
Grupy Odnowy Wsi Suszec, pod przewodnictwem sołtysa wsi, która pozwala
wyzwolić inicjatywę społeczną mieszkańców, odbudować społeczeństwo obywatelskie
oraz aktywizować grupy społeczne (przede wszystkim rolników). Jarmark
jako inicjatywa lokalna, w swojej pierwotnej formule ma nawiązywać do
dawnego "Prawa Targowego" nadawanego miejscowościom o znacznej
samodzielności. Każda edycja Jarmarku jest adresowana do mieszkańców wsi,
jak i przyjezdnych - mieszkańców sąsiednich wsi (Kryry, Rudziczka, Woszczyce,
Zgoń), jak również miast (Żory, Pszczyna, Katowice).
Dobra zabawa przy straganach zwanych tutaj "sztandami" oraz
budowanie pozytywnego klimatu przez liderów, stały się okazją do stworzenia
lokalnego, nieformalnego forum wymiany myśli. Jarmark staje się miejscem
spotkań towarzyskich, budującym i wzmacniającym osłabione przez zdobycze
cywilizacyjne (np. telewizja) więzi społeczne. Jest również odtworzeniem
centrum miejscowości. Po drugiej edycji jarmarku, zauważono elementy samopodtrzymywania
się idei. Jarmark zaczyna być potrzebny mieszkańcom - wystawcom, jak i
jest oczekiwany przez odwiedzających.
Sołectwo Suszec zajęło II miejsce w kategorii "Najpiękniejsza wieś"
w edycji 2004 konkursu "Piękna Wieś Województwa Śląskiego"
Lokalizacja: Suszec (Gmina Suszec), plac przy Kościele, kontakt - p. Tadeusz
Paszek, tel. 032 4488045
MUSZLA KONCERTOWA w STANICY
Projekt miał na celu stworzenie wielofunkcyjnego miejsca spotkań dla mieszkańców
i obejmował obok budowy muszli koncertowej również przygotowanie miejsca
spotkań z rożnem i placyku zabaw dla dzieci. Wszystkie prace projektowo-budowlano-adaptacyjne
zostały wykonane nieodpłatnie przez członków organizacji wiejskich (KGW,
OSP, LKS) oraz innych mieszkańców wsi Stanica. Przedsięwzięcie wsparli
lokalni przedsiębiorcy, a Urząd Gminy w Pilchowicach udzielił wsparcia
finansowego na zakup materiałów budowlanych. Dzięki powstaniu tego obiektu
mieszkańcom łatwiej jest realizować zadania wynikające z wizji sołectwa
"Stanica - stanicą przyjazną wszystkim", w tym w szczególności
organizowanie imprez o charakterze kulturalno-rekreacyjnym, np. festynów
rodzinnych oraz dożynek i turniejów wiejskich.
Nowym pomysłem grupy odnowy wsi, realizowanym od roku 2005 jest cykliczny
Przegląd Twórczości Ludowej "Stanicka Lipa", który cieszył się
dużym zainteresowaniem nie tylko mieszkańców Stanicy, ale również wsi
ościennych i innych osób mieszkających poza terenem Gminy Pilchowice.
Projekt ten będzie dalej rozbudowywany przy pomocy środków Unii Europejskiej
w ramach działania 2.3 "Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa
kulturowego"
Wieś Stanica została wyróżniona w kategorii "Najpiękniejsza wieś"
edycji 2005 konkursu "Piękna Wieś Województwa Śląskiego"
Lokalizacja: Stanica (Gmina Pilchowice), ul. Dworcowa (przy boisku sportowym),
kontakt - p. Jolanta Kowol, tel. 032 2356239
NASZA SWIETLICA w LISOWICACH
Przedsięwzięcie "Nasza Świetlica" powstało z inicjatywy członków
KGW w Lisowicach. Celem projektu było zaspokojenie potrzeb kulturalnych
mieszkańców Lisowic oraz rozwijanie tożsamości lokalnej przy jednoczesnym
pobudzaniu aktywności społecznej. Projekt polegał na adaptacji pomieszczenia
w budynku wielofunkcyjnym na miejsce wspólnych spotkań organizacji wiejskich
i mieszkańców Lisowic. Wszelkie prace w zakresie: usług transportowych,
robót stolarskich, wodnokanalizacyjnych i elektrycznych zostały wykonane
nieodpłatnie przez mężów gospodyń z KGW, którzy przepracowali łącznie
ponad 2000 godzin.
Obecnie świetlica ta jest jedynym miejscem spotkań członków KGW oraz pozostałych
organizacji działających w miejscowości Lisowice takich jak: Ochotnicza
Straż Pożarna, Kółko Rolnicze, Ludowy Zespół Sportowy. Odbywają się tam
imprezy okolicznościowe np.: "Dzień Seniora", "Jasełka",
"Dzień Matki", zajęcia aerobiku, spotkania młodzieży i wiele
innych.
Projekt "Nasza Świetlica" zajął II miejsce w kategorii "Najlepsze
przedsięwzięcie odnowy wsi" w edycji 2005 konkursu "Piękna Wieś
Województwa Śląskiego"
Lokalizacja: Lisowice (Gmina Pawonków), ul. Mickiewicza (obok Szkoły Podstawowej),
kontakt - p. Renata Piosek, tel. 034 3534100
5. Perspektywy rozwoju odnowy wsi jako działania współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej
Z momentem wejścia Polski do Unii Europejskiej pojawiła się możliwość
współfinansowania ze środków unijnych wielu przedsięwzięć, których celem
jest rozwiązywanie nabrzmiałych problemów i sprostanie wyzwaniom stojącym
przed obszarami wiejskimi, zarówno w skali całego kraju, jak też w Województwie
Śląskim. Na rozwój obszarów wiejskich w Polsce w latach 2004-2006 przeznaczono
kwotę wsparcia unijnego w wysokości 2,8664 mld euro, przy maksymalnym
poziomie dofinansowania sięgającym do 100% kosztów kwalifikowanych.
Przedsięwzięcia typu odnowa wsi mogły uzyskać wsparcie przez środki ujęte
w Działaniu 2.3. "Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa
kulturowego" w Sektorowym Programie Operacyjnym (SPO) "Restrukturyzacja
i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich",
przy czym znaczna ich część została rozdysponowana już w roku 2005.
Kolejną możliwością wsparcia rozwoju obszarów wiejskich są środki na rozwój
infrastruktury wiejskiej zawarte w Regionalnym Programie Operacyjnym dla
Województwa Śląskiego, stanowiącym komponent w Zintegrowanym Programie
Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR) na lata 2004-2006. Środki te
jednak nie są bezpośrednio przeznaczone na oddolny, endogeniczny rozwój
społeczności wiejskich, choć mogą stanowić wsparcie działań, podejmowanych
w ramach odnowy wsi.
Pod koniec 2004 r. pojawiło się kolejne źródło finansowania rozwoju obszarów
wiejskich w postaci Działania 2.7 "Program Pilotażowy LEADER+",
zawartego również w ramach ww. SPO "Restrukturyzacja i modernizacja
sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich". Ideą tego
działania jest wspieranie tworzenia i realizacji lokalnych strategii rozwoju
obszarów wiejskich, służących podniesieniu atrakcyjności tych obszarów
jako miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz
finansowanie tworzenia partnerstw trójsektorowych (tzw. LAG - Lokalnych
Grup Działania), realizujących projekty wynikające z założeń zintegrowanej
strategii rozwoju obszarów wiejskich (ZSROW). W województwie śląskim powstaje
obecnie 8 Lokalnych Grup Działania.
W świetle ram finansowych Unii Europejskiej na lata 2007-2013 przewiduje
się znacząco większe środki finansowe na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich
w stosunku do środków na lata 2004-2006. W aktualnych projektach zmian
Wspólnej Polityki Rolnej UE przewiduje się utworzenie odrębnego Funduszu
Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFROW). W ramach tego funduszu zostaną przewidziane
środki na działania z zakresu odnowy wsi oraz typu LEADER+.
Lokalne Grupy Działania zawiązane na terenie województwa Śląskiego
 |
Legenda:
|
6. Uzasadnienie realizacji regionalnego programu odnowy wsi jako odrębnego
działania Samorządu Województwa Śląskiego
Realizowanie Programu Odnowy Wsi Województwa Śląskiego w skali regionalnej
w województwie śląskim oznacza skuteczne przeciwstawienie się istniejącym
i przyszłym zagrożeniom dla obszarów wiejskich, związanych z wyczerpywaniem
się możliwości wynikających z klasycznego rolnictwa jako dotychczasowej
bazy gospodarczej obszarów wiejskich wobec silnej konkurencji zewnętrznej,
utratą wielu miejsc pracy dla mieszkańców wsi w dotychczasowym przemyśle,
a także z peryferyjnym usytuowaniem licznych obszarów wiejskich wobec
aglomeracji miejskich województwa śląskiego. Program Odnowy Wsi Województwa
Śląskiego skutecznie przeciwstawia się także szeroko występującym wewnętrznym
słabościom wielu obszarów wiejskich - bierności, dezintegracji wielu społeczności
wiejskich, uzależnieniu od dotacji zewnętrznych, upadku wielu wartościowych
lokalnych tradycji i wzorców w sferze architektury, obyczaju, aktywności
społecznej oraz stale narastającemu chaosowi zabudowy i całej przestrzeni
wiejskiej
Programy odnowy wsi, tam gdzie dotychczas były realizowane, okazały się
niezwykle skuteczną koncepcją i metodą rozwoju obszarów wiejskich; przy
niewielkiej ilości środków mobilizowały one liczne społeczności wiejskie
do dużej aktywności, generując znaczące efekty o silnym znaczeniu prorozwojowym.
Poprzez uruchomienie dużych, często uśpionych dotychczas potencjałów wewnętrznych
ludności wiejskiej, przy niewielkich relatywnie środkach zewnętrznych
ulokowanych w odnowę wsi, działania te przyniosły wiele wymiernych rezultatów,
uruchomiły i w wielkim stopniu zdynamizowały aktywność społeczności wiejskich,
a także na wielu obszarach zmieniły w istotnym stopniu sytuację gospodarczą
wsi, zwłaszcza tych które w nieco dłuższym okresie czasu uczestniczyły
w procesie odnowy. Jednocześnie odnowa wsi okazała się efektywną alternatywą
wobec drogich i często mało skutecznych krajowych programów sektorowych,
skupionych wyłącznie na rolnictwie, uruchamianych i zarządzanych centralnie,
przy zdecydowanej dominacji podejścia odgórnego.
Znaczenie odnowy wsi polega jednak przede wszystkim na tym, iż przekształca
ona pasywne i nastawione dotychczas roszczeniowo społeczności w aktywnych
i świadomych aktorów życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego.
Oznacza to przyjęcie całkowicie nowej filozofii rozwoju z opartego na
mało racjonalnym rozdawnictwie środków publicznych w przemyślane lokowanie
stosunkowo niewielkich kwot pieniężnych celem budowania potencjału społeczności
wiejskich, jego uruchamiania i uzyskiwania ostatecznie dużych efektów
merytorycznych, dzięki wykorzystaniu mechanizmu dźwigni finansowej i gospodarczej.
Warunkiem do uzyskania tych efektów jest jednak zaangażowanie samorządowych
władz publicznych, obejmujących obszar wsi uczestniczącej w procesie rozwoju,
tj. gminy, a także powiatu, unikanie bądź też skuteczne rozwiązywanie
konfliktów (np. politycznych, personalnych), które mogą się pojawić, efektywne
uruchomienie i konsekwentne stosowanie instrumentów wsparcia odnowy wsi
ze strony gminy, powiatu i województwa, właściwego doboru i zaangażowania
liderów wiejskich, profesjonalnego wsparcia przy pozyskiwaniu środków
zewnętrznych (zwłaszcza unijnych).
Należy również mieć na względzie, że odnowa wsi jest procesem wieloletnim,
przechodzącym przez szereg faz , a pozytywne efekty osiągane są na ogół
w dłuższym okresie czasu. Stąd też konieczne jest długotrwałe, pozytywne
zaangażowanie władz lokalnych i ich patronat nad działaniami grup odnowy
wsi.
Bardzo istotne jest również stałe wsparcie ze strony samorządu województwa,
przejawiające się zarówno we włączeniu odnowy wsi do procesów i programów
wskazujących kierunki rozwoju regionu oraz uruchomieniu skutecznych instrumentów
wsparcia (w tym również finansowych). Rozwój województwa śląskiego nie
może pozostawiać na uboczu obszarów wiejskich, ponieważ stanowią one obszarowo
43% powierzchni całego województwa, a zamieszkuje na nich około 900 tyś.
ludzi, czyli około 21% ludności województwa.
W listopadzie 2003 r. Śląski Związek Gmin i Powiatów przeprowadził badanie
ankietowe, dotyczące stopnia zainteresowania odnową wsi w województwie
śląskim, w kontekście pojawiających się możliwości rozszerzenia Programu
Pilotażowego "Odnowa Wsi Śląskiej" na skalę regionalną. Spośród
118 gmin o charakterze wiejskim w województwie zainteresowanie odnową
wsi wyraziło 53, zgłaszając przy tym grupę ponad 200 sołectw gotowych
do rozpoczęcia procesu odnowy. Biorąc pod uwagę typowo miejski stereotyp
województwa śląskiego oraz ciągle niewielki stopień znajomości idei odnowy
wsi należy uznać tę grupę zgłoszonych gmin i sołectw za bardzo znaczącą.
Na podstawie przeprowadzonej wśród gmin Komponentu B w 2005 r. ankiety
ewaluacyjnej podsumowującej cykl aktywizująco-szkoleniowy, zbadano przydatność
pilotażowego etapu Śląskiego Programu Odnowy Wsi dla rozwoju działań społecznych
typu odnowa wsi. Ankieta ta przyniosła dominację bardzo pozytywnych sygnałów
wskazujących zdecydowanie na jego potrzebę.
7. Komplementarność regionalnego programu odnowy wsi w stosunku do
innych programów Samorządu Województwa Śląskiego oraz odpowiednich programów
krajowych
Program Odnowy Wsi Województwa Śląskiego na lata 2006-2010 jest komplementarny
w stosunku do innych działań Samorządu Województwa Śląskiego oraz programów
krajowych. W szczególności zaś uzupełnia on inwestycyjny nurt wsparcia
działań typu odnowa wsi, rozpoczęty w województwie śląskim na przełomie
kwietnia i maja 2005 r. w ramach Działania 2.3 "Odnowa wsi oraz zachowanie
i ochrona dziedzictwa kulturowego" Sektorowego Programu Operacyjnego
"Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój
obszarów wiejskich" o ten zakres inwestycji, który nie występuje
w powyższym działaniu, a związany jest z inwestycjami nisko-budżetowymi
na poziomie sołectwa. Program ten w znacznie większym stopniu niż program
sektorowy uwzględnia aktywność i zaangażowanie społeczności lokalnych,
wychodząc tym samym naprzeciw idei odnowy wsi, płynącej z wieloletnich
doświadczeń zarówno krajowych jak i europejskich. Ważnym elementem uzupełniającym
jest również uspołeczniony charakter realizowanych przedsięwzięć na obszarach
wiejskich i niezwykle wysoka efektowność relatywnie niewielkich środków
finansowych angażowanych w projekty grup odnowy wsi.
Ponadto główne cele i założenia Programu są zgodne z kierunkami działań
zawartych w następujących dokumentach programowych:
- Propozycją Wstępnego projektu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013
- Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2020 przyjętą 4 lipca 2005 przez Sejmik Województwa Śląskiego Uchwałą nr II/37/6/2005
- Strategią rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004-2013
- Propozycją Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 opracowaną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
- Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR), przyjętym przez Rząd RP w 2003 r. oraz Programach Operacyjnych realizowanych w jego ramach, głównie Sektorowym Programie Operacyjnym "Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich"
- Projektem "Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013"
- Zaktualizowanym Wojewódzkim Programem Operacyjnym Województwa Śląskiego
na rok 2004 obowiązującym w latach 2005-2006.
|
Urząd Marszałkowski Województwa
Śląskiego
ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice |
|