I OPIS SYTUACJI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO.

1. Informacje ogólne o województwie.

1.1 Położenie geograficzne.

Województwo śląskie to główny przemysłowy region Polski, położony w południowej części kraju, w dorzeczu górnego biegu trzech największych polskich rzek: Wisły, Odry i Warty. Obszar cechuje zróżnicowana rzeźba terenu obejmująca: Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Śląską, Kotlinę Oświęcimsko-Raciborską, Nizinę Śląską, Beskid Zachodni i Pogórze Śląskie.

Główne bogactwa naturalne to węgiel kamienny, złoża cynku i ołowiu, rudy żelaza, sól kamienna, pokłady metanu, złoża margli, wapieni oraz kruszywa naturalnego. Na bazie tych surowców powstał tu największy w kraju okręg przemysłowy, odgrywający decydującą rolę w gospodarce narodowej jako podstawa krajowego bilansu paliwowo-energetycznego.

Region sąsiaduje z województwami: opolskim, łódzkim, świętokrzyskim i małopolskim, a od południa graniczy z Republiką Czeską i Słowacką. W promieniu 600 km od Katowic znajduje się sześć europejskich stolic: Berlin, Praga, Wiedeń, Bratysława, Budapeszt i Warszawa.

Województwo położone jest na skrzyżowaniu szlaków transportowych i komunikacyjnych o znaczeniu krajowym i europejskim. Z północy na południe przecina go droga krajowa, łącząca poprzez przystanie promowe Skandynawię z południem Europy. Z zachodu na wschód biegnie droga krajowa - najważniejszy szlak komunikacyjny między UE a Ukrainą, Rosją i innymi południowymi państwami Wspólnoty Niepodległych Państw.

W województwie istnieje ponad 40 przejść granicznych: 32 z Republiką Czeską i 9 z Republiką Słowacką. Większość z nich to małe przejścia turystyczne (22), tylko 9 z nich to przejścia drogowe, a 4 kolejowe. Współpraca transgraniczna rozwija się głównie w ramach utworzonych trzech Euroregionów. Na pograniczu polsko-czeskim funkcjonują: Euroregion Silesia i Euroregion Śląsk Cieszyński, natomiast na pograniczu polsko-słowackim Euroregion Beskidy. Wspierają one współpracę transgraniczną poprzez podejmowanie wspólnych działań dla równomiernego i zrównoważonego rozwoju obszaru transgranicznego oraz służą pomocą w zawieraniu międzynarodowych umów.

Dynamicznie rozwijająca się w ostatnim czasie współpraca transgraniczna oddziałuje bezpośrednio na wiele sfer życia. Efektem tego jest zwiększenie wzajemnego zainteresowania społeczności lokalnych po obu stronach granicy, wzrost obrotu zagranicznego, tworzenie podstaw powiązań instytucjonalnych kształtujących politykę transgraniczną oraz rozwój gospodarczy liczony stopniowym wzrostem liczby podmiotów gospodarczych działających w obrocie z Czechami i Słowacją.

1.2. Obszar i liczba mieszkańców.

Trójstopniowy podział terytorialny państwa dzieli województwo śląskie na 167 gmin zgrupowanych w 36 powiatach: 17 powiatach ziemskich i 19 grodzkich-miasta na prawach powiatu. Spośród 167 gmin 49 z nich to gminy miejskie, 22 miejsko-gminne i aż 96 wiejskich. Region zajmuje obszar 12.331 km2 i pod względem powierzchni (3,9 %) znajduje się na 14 miejscu w kraju, przed województwem świętokrzyskim i opolskim. Województwo zamieszkuje 4,7 mln osób, co stanowi 12,4% ludności Polski. Pod względem liczby ludności daje to 2 miejsce w kraju po województwie mazowieckim (13,4%). Wśród 16 województw w kraju, województwo śląskie jest najbardziej zurbanizowanym regionem Polski. Wyrazem wysokiego stopnia urbanizacji jest liczba ponad 79% ludności mieszkającej w 71 miastach regionu, z których 4 liczy ponad 200 tys. mieszkańców (Katowice, Częstochowa, Gliwice, Sosnowiec) i 8 powyżej 100 tys. ludności.

Największe miasto to Katowice, stolica regionu, położone w centrum jednej z największych europejskich aglomeracji, skupiające 325,1 tys. mieszkańców. W jej gospodarczym krajobrazie dominuje przemysł ciężki. Miasto jest zwierciadłem restrukturyzacji całego regionu. Działa tutaj ponad 41 tys. podmiotów gospodarczych, w tym 55 przedsiębiorstw państwowych oraz 4.500 spółek prawa handlowego, 773 to spółki z udziałem kapitału zagranicznego a 28,9 tys. osób fizycznych prowadzi własna działalność gospodarczą. Prawie w całości sprywatyzowany jest handel i drobna wytwórczość.

Region cechuje występowanie dwóch wysoce zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów: aglomeracji katowickiej położonej w centralnej części województwa (około 2,6 mln mieszkańców), skupiającej 16 miast stanowiących jeden duży organizm miejski oraz w południowo-zachodniej części województwa 600 tysięcznej aglomeracji rybnickiej, obejmującej 4 miasta i kilka gmin. Województwo cechuje najwyższa w kraju gęstość zaludnienia wynosząca 384 osoby na km2, ponad trzykrotnie wyższa od średniej krajowej (122 os./km2).

W strukturze wiekowej zdecydowaną większość mieszkańców stanowią osoby w wieku produkcyjnym 64,2%, (w kraju 62,2%), drugą pod względem wielkości jest grupa ludności w wieku przedprodukcyjnym 21,0%, (kraj 22,7%),. Region cechuje niższy niż w kraju odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wynoszącym 14,8%, podczas gdy w kraju 15,1%.

Struktura ludności według płci wykazuje przewagę liczby kobiet, które stanowią 51,6% mieszkańców województwa. Na 100 mężczyzn przypada 106,6 kobiet (kraj 106,5 kobiet). Region cechuje najwyższy w kraju wskaźnik umieralności niemowląt. Zgony niemowląt na 1.000 urodzeń żywych w województwie wynoszą 9,3 niemowląt, (kraj 7,5 niemowlat). Wskaźnik urodzeń żywych na 1.000 ludności w województwie śląskim wynosi 8,3 niemowląt, jest więc niższy od średnio krajowego (9,3 niemowląt).

Po województwie łódzkim (-3,2‰) i świętokrzyskim (-1,4‰) województwo śląskie posiada jeden z najniższych w kraju ujemny przyrost naturalny, wynoszący na 1.000 ludności (- 1,2‰), kraj - (0,1‰).
Różnorodność doświadczeń historycznych cechująca ziemie obecnego województwa spowodowała kulturowe zróżnicowanie jego mieszkańców. Przez wieki ziemia ta była obszarem pogranicza, styku państw i narodów, kultur i religii, miejscem ścierania się i mieszania wpływów wielkich kultur narodowych: polskiej, niemieckiej i czesko-morawskiej. Trudno jest spotkać w Polsce region o większym zróżnicowaniu etnicznym.

Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego ul. Ligonia 46, 40-037 Katowice